سلولهای بنیادی چیست؟
سلول بنیادی مادر تمام سلولها است و توانایی تبدیل به تمام سلولهای بدن را دارد. این سلولها توانایی خود نوسازی و تمایز به انواع سلولها از جمله سلولهای خونی، قلبی، عصبی و غضروفی را دارند. هم چنین در بازسازی و ترمیم بافت‌های مختلف بدن بدنبال آسیب و جراحت موثر بوده و می‌توانند به درون بافت‌های آسیب دیده‌ای که بخش عمده سلولهای آنها از بین رفته است، پیوند زده‌شوند و جایگزین سلولهای آسیب دیده شده و به ترمیم و رفع نقص در آن بافت بپردازند.
- خودنوزایی (self-renewal)
خودنوزایی به این معنی است که سلول بنیادی قادر است خود را برای مدت طولانی بازتولید کند. این جمله بدان معنا است که این سلولها توانایی تکثیر و تقسیم مداوم داشته و از این نظر محدودیتی ندارند.لازم به ذکر است در برخی از اندام‌ها، مانند روده و مغز استخوان، سلولهای بنیادی به طور مرتب برای اصلاح و جایگزینی بافت‌های فرسوده یا آسیب دیده تقسیم می‌شوند اما در سایر اندام‌ها، مانند پانکراس و قلب، سلولهای بنیادی فقط تحت شرایط خاص تقسیم می‌شوند.
- تمایز (differentiation)
داشتن این خصوصیت در سلول بنیادی آن را قادر می‌سازد که تحت شرایط ویژه در بدن یا محیط آزمایشگاهی به سلول‌هایی تمایز یافته با عملکرد اختصاصی تبدیل شوند.
به دلیل توانایی منحصر به فرد سلولهای بنیادی، این سلولها امروزه از مباحث جذاب در زیست شناسی و علوم درمانی است. هم چنین تحقیقات در این زمینه دانش ما را درباره چگونگی رشد و تکوین یک اندام از یک سلول منفرد افزایش داده و مهم تر آنکه به فهم مکانیزم جایگزینی سلولهای سالم با سلولهای آسیب دیده کمک کرده است.
انواع سلولهای بنیادی
سلولهای بنیادی جنینی (Embryonic stem cells)
نام سلولهای بنیادی جنینی (رویانی) از منشا آنها یعنی رویان گرفته شده است. در واقع این سلولها از یکی از مراحل ابتدایی تشکیل و توسعه جنین بنام مرحله بلاستوسیتی گرفته می‌شوند. به طور اختصاصی سلولهای بنیادی جنینی از توده سلولی درونی بلاستوسیت در مرحله پیش از لانه گزینی در دیواره رحم به دست می آیند. این سلولها هم قادر به همانندسازی خود هستند و هم قادرند به انواعی از سلولهای مختلف تمایز یابند.
سلولهای بنیادی بالغ (Adult stem cells)
سلولهای بنیادی بزرگسال مانند همه سلولهای بنیادی دیگر دو ویژگی مشترک دارند؛ اول اینکه قادر به ساخت کپی‌های خود به مدت طولانی می‌باشند و دوم اینکه می‌توانند به سلولهای بالغی با خصوصیات مورفولوژیک شناخته شده و با عملکرد اختصاصی تبدیل شوند.
این سلولها قادر نیستند به همه نوع سلول تمایز پیدا کنند بلکه تنها قادرند به سلولهای بالغ همان بافتی که در آن هستند تبدیل شوند (مثلا سلولهای بنیادی مغز استخوان که به سلولهای خونی تبدیل می شوند). سلولهای بنیادی بزرگسال بسیار کم و نادر هستند به عنوان مثال از هر 10 تا 15 هزار سلول مغز استخوان تنها یک سلول از نوع سلولهای بنیادی است. منشا و چگونگی شکل گیری این سلولها به طور دقیق مشخص نیست و فرضیات مختلفی برای آن مطرح شده است از جمله اینکه این سلولها در هنگام تمایز جدا از بقیه مانده و تمایز نیافته‌اند. امروزه سلولهای بنیادی از بافت های مختلفی از جمله خون، مغز، نخاع، لوله گوارش، پوست، عضلات و غیره جدا شده‌اند.سلولهای بنیادی بند ناف (Umbilical cord stem cells)
دسته سوم سلولهای بنیادی سلولهای بند ناف هستند که همانطور که از نامشان بر می آید از خون بند ناف در هنگام وضع حمل جدا می شوند و قابل نگهداری هستند تا در آینده در صورت لزوم برای همان بچه یا اعضای خانواده وی و یا برای شخص دیگری استفاده شوند.
چه بیماری‌هایی که با سلولهای بنیادی درمان‌پذیر هستند؟
- اختلالات سلولهای بنیادی: کم خونی آپلاستیک، کم خونی فانکونی، هموگلوبینوری حمله‌ای شبانه (PNH)
- لوسمی حاد: AML، ALL، لوسمی تمایز نیافته حاد
- لوسمی مزمن: CML
- بیماری‌های نقص در تولید لنفوسیت‌ها: لنفوم غیر هوچکین، لنفوم هوچکین
- ناهنجاری‌های ارثی گلبول‌های قرمز: بتا، تالاسمی ماژور، کم خونی سلولی داسی شکل
- اختلالات سیستم ایمنی مادرزادی: سندروم کاستمن، نقص چسبندگی لکوسیتی، سندروم دی جرج
- نقص ارثی پلاکتی: ترومبوسیتوپنی مادرزادی
- اختلالات پلاسماسل: مولتی پل میلوما، لوسمی پلاسماسل
- بیماری‌های ارثی: سندروم لش نیهان، هیپوپلازی غضروف
- سایر بیماری‌ها: بیماری الزایمر، دیابت، پارکینسون، صدمات نخاعی، سکته‌های قلبی و مغزی، بیماری‌های کبدی، دیستروفی عضلانی
چشم انداز استفاده از سلولهای بنیادی
- آلزایمر: ۱ نفر از ۱۰ نفر افراد بالای ۶۵ سال و ۵ نفر از ۱۰ نفر افراد بالای ۸۵ سال از این بیماری رنج می‌برند.
- جراحات نخاعی: آسیب‌های نخاعی سالانه بالغ بر ۷۵۰۰۰۰ نفر در ایالات متحده را در بر می‌گیرد.
- بازسازی استخوان: امیدی برای درمان مبتلایان به اوستئوپروزیز پارکینسون.
- MS: بیماری اتواییمون و پیش رونده مربوط به سیستم عصبی مرکزی است که سالانه تعداد بسیاری را دچار می‌سازد.
درمان ضایعات نخاعی به وسیله سلولهای بنیادی
تاکنون از سلولها و بافت‌های متعددی مانند سلولهای بنیادی، سلولهای غلاف بویایی، (سلولهای تولید کننده‌ی میلین بر سطح اعصاب بویایی) سلولهای شوآن، (سلولهای تولید کننده میلین بر سطح اعصاب محیطی) ریشه گانگلیون پشتی، بافت غده‌ی فوق کلیه و سلولهای تراریخته به عنوان منابع سلولی در درمان ضایعات نخاعی بهره گرفته شده است.
پیوند سلولی بعد از ضایعات نخاعی به چند منظور صورت می‌گیرد:
- ایجاد ارتباط میان دو طرف محل ضایعه
- جایگزین کردن سلولهای مرده به منظور ایجاد نورون های جدید و یا الیگودندروسیت‌ها (oligodendrocyte)
- فراهم نمودن محیط مناسب در جهت القا بازترمیمی
از اولین پیشروان استفاده از این سلولها در مبحث سلول درمانی و ضایعات نخاعی McDonald و همکارانش در سال ۱۹۹۹ بودند. مطالعات آنها نشان داد پیوند سلولهای بنیادی جنینی موش به موش صحرایی دارای ضایعه نخاعی موجب بهبود عملکردی و رفتاری در موش صحرایی می‌شود. نتایج بافت‌شناسی در طی ۲ تا ۵ هفته بعد نیز تمایز این سلولها را به آستروسیت، الیگودندروسیت و نورون‌ها و مهاجرت آنها به ۸ میلی‌متر دورتر از ناحیه ضایعه نشان داد. پیش سازهای عصبی برگرفته از سلولهای بنیادی مقادیر قابل توجهی لامینین و فیبرونکتین تولید می‌کنند که هر دو جز فاکتورهای پیش برنده‌ی بقا سلول عصبی به شمار می‌روند و در بهبود ضایعه می‌توانند موثر واقع شوند. با توجه به نتایج McDonald یکی از مسائل مهم در بحث ضایعات نخاعی، از بین رفتن میلین و متعاقب آن نقصان عملکرد فیزیولوژیکی و رفتاری سلولهای حاضر در سیستم عصبی مرکزی است. بنابراین میلینه شدن مجدد آکسون‌های سالم فاقد میلین نقش ترمیمی مهمی در درمان ضایعات نخاعی محسوب می‌شود.
در همین راستا عده‌ای معتقداند توانایی تمایز سلولهای بنیادی جنینی به جمعیت خالصی از پیش سازهای الیگودندروسیتی از اهمیت ویژه‌ای در کاربردهای کلینیکی برخوردار است. در حال حاضر نیز از طریق تجویز سلولهای بنیادی مزانشیمی مشتق شده از بافت بند ناف، بهبود در بیماران مبتلا به صدمات نخاعی مشاهده شده است و بدین ترتیب بهبود بیماری‌های نخاعی نیز از دیگر کاربردهای سلولهای بنیادی می‌باشد.
مزایا و معایب استفاده از سلولهای بنیادی
ایمنی و کارآیی استفاده از سلولهای بنیادی به دست آمده از خون یا مغز استخوان برای بازسازی سلولهای بنیادی خون‌ساز، اثبات شده است.
علاوه بر این، سلولهای بنیادی خون‌ساز و سلولهای بنیادی به دست آمده از منابعی مانند بافت چربی، برای درمان بیماری‌های ارتوپدی، عصبی و دیگر بیماری‌ها استفاده می‌شوند.
به رغم فقدان شواهد کافی در مورد آزمایش‌های بالینی کنترل‌شده، برخی پزشکان بر این باورند که سلولهای بنیادی، ظرفیت منحصربه‌فردی در بازگرداندن سلامتی دارند زیرا این سلولها می‌توانند محیط اطراف را احساس کنند و به گونه‌ای عمل کنند که هر تقصی برطرف شود.
نظریه دیگر این است که انجام آزمایش‌های کنترل شده و استانداردهای منظم برای چنین درمان‌های امیدوارکننده‌ای، برای همه حامیان صنعتی، پیچیده است؛ بنابراین استفاده گسترده از این سلولها در آزمایش‌های بالینی، مورد نیاز است.
هوادران هر دو نظریه، معتقدند که درمان با استفاده از سلولهای بنیادی، نسبتا ایمن است.
این نظریه که سلولهای بنیادی، ذاتا قادر به احساس کردن محیطی که به آن وارد می‌شوند، هستند و محل‌هایی مانند غضروف زانو را که نیاز به ترمیم یا جایگزینی دارند، مشخص می‌کنند، بر پایه شواهد علمی نیست.
در دسترس بودن
12 ساعت
در طول روز
جهت ارائه خدمات
ساعت حضور پزشکان کلینیک درد راد:
شنبه:
صبح دكتر سیامک مرادی عصر دكتر حمیدرضا سميعی
يكشنبه:
صبح دكتر مسعود هاشمی عصر دکتر محمدحسین دلشاد
دوشنبه:
صبح دکتر حمیدرضا سميعی عصر دكتر مسعود ثقفی‌نيا
سه‌شنبه:
صبح دکتر محمدحسین دلشاد عصر دکتر مسعود هاشمی
چهارشنبه:
صبح دکتر مسعود ثقفی‌نيا عصر دکتر سیامک مرادی
نظرات مراجعه کنندگان
من مشکل درد عصب سه قلو داشتم و واقعا در تشخیص درست یک درمان درست مشکل برطرف شد، واقعا ممنونم ازتون که منو از اون درد نجات دادید
خانم 50 ساله
من مدت زیادی بود که دردهای سرطانی دیگه طاقتم بریده بود و واقعا نمیدوستم باید چیکار کنم، واقعا توی کلینیک درد راد خیلی بهم کمک کردن و دوبراه به زندگی بدون درد برگشتم. هر روز دعاتون میکنم، ممنون از کمکتون
آقا 60 ساله
من ورزشکار هستم و در حین ورزش برای کمرم مشکل پیش اومد، متخصصین کلینیک درد راد واقعا به من خیلی کمک کردن و مشکل برطرف شد و الان دوباره به ورزشم برگشتم
آقا 25 ساله از تهران