شانگان دالان زند زیرین یا سندرم تونل اولنار (انگلیسی: Ulnar tunnel syndrome) به عارضه‌ای گفته میشود که بر اثر آن عصب زند زیرین (اولنار) در ناحیه مچ دست به دلیل وجود کیست یا کشیدگی‌های مکرر تحت فشار قرار می‌گیرد.
در این عارضه، وارد شدن فشار به عصب می‌تواند موجب احساس گزگز یا بی‌حسی در دست‌ها یا انگشت‌ها شود. عمل جراحی یا استفاده از مچ‌بند اغلب در درمان این عارضه توصیه میشود. همچنین حرکات ورزشی ممکن است در رفع آن کمک کننده باشد.
درحالی‌که استخوان‌ها و ماهیچه‌ها از بسیاری از عصب‌ها در بدن انسان را حفاظت میکنند، عصب زند زیرین به خوبی مورد حفاظت قرار نمی‌گیرد بنابر این بیشتر در معرض آسیب است.
نشانگان دالان زند زیرین نسبت به نشانگان دالان آرنجی (سندرم تونل کوبیتال) و نشانگان دالان مچ دست (سندرم تونل کارپال) کمتر شایع است.
عصب زند زیرین از گردن شروع و تا دست‌ها ادامه پیدا میکند. این عصب در قسمت مچ از طریق کانال گویان وارد دست میشود. درصورتی‌که عصب در این ناحیه تحت فشار باشد فرد دچار عارضه سندرم تونل اولنار میشود. فشردگی این عصب در ناحیه آرنج نیز سندرم تونل کوبیتال گفته میشود.
از جمله علائم ابتلا به نشانگان دالان زند زیرین می‌توان به احساس بی‌حسی، ضعف ماهیچه‌ای در دست‌ها و درد سوزشی اشاره کرد.
این علائم می‌توانند دست‌ها، مچ و انگشت‌ها را درگیر کند و با گذشت زمان بخصوص درصورتی‌که درمان نشود، پیشرفت کند همچنین قسمتی از عصب که تحت فشار باشد تعیین‌کننده شدت علائم این سندرم است.
این سندرم بر اثر تحت فشار قرار گرفتن عصب زند زیرین در ناحیه کانال گویان به وجود می‌آید همچنین گاهی اوقات وجود کیست می‌تواند زمینه ابتلا به این عارضه را فراهم کند.
هرچند هر عاملی که به عصب زند زیرین در مچ فشار وارد کند می‌تواند نشانگان دالان زند زیرین را به همراه دشته باشد.
خطر ابتلا به سندرم تونل اولنار در افرادی که سابقه آسیب‌دیدگی از ناحیه مچ دارند، کارهای دائمی همچون تایپ کردن را با دست انجام می‌دهند یا فعالیت‌ها و ورزش‌هایی را انجام می‌دهند که به مچ فشار وارد میکند، بیشتر است.
برای درمان نشانگان دالان زند زیرین انجام عمل جراحی توصیه میشود همچنین ورزش کردن و فیزیوتراپی می‌تواند روند بهبودی را تسریع کند. در مواردی که این سندرم از عواملی ناشی شود که با عمل جراحی قابل درمان نیست انجام حرکات ورزشی در خانه کمک کننده است.
آناتومی عصب اولنا در دست
عصب اولنا یکی از سه عصب اصلی دست است که حس آنرا تامین میکنند. این عصب در ناحیه ساعد و در سمت داخلی آن ( نزدیک به تنه) سیر کرده و به مچ دست و سپس کف دست میرسد.
در آنجا عصب به چند شاخه تقسم میشود. تعدادی از شاخه های آن به پوست انگشت کوچک و پوست نصف خارجی انگشت انگشتری رفته و حس آنرا تامین میکنند.
تعداد دیگر از شاخه های آن به تعدادی از عضلات کف دست که عمدتاً در قسمت داخلی آن هستند رفته و موجب فعالیت آن عضلات میگردند.
عصب اولنار از سطح کفی مچ دست و در طرف داخلی آن (طرفی که نزدیک به انگشت کوچک دست است) عبور میکند. این عصب در حین عبور از مچ دست از درون یک تونل یا کانال بافتی عبور میکند که به آن کانال گویان میگویند.
این کانال از طرفین به دو استخوانچه همیت و پیزیفورم محدود است. کف آن رباط عرضی مچ دست و سقف آن رباطی است که بین دو استخوانچه قرار گرفته است.
علت بروز سندروم کانال گویان چیست؟
علت اصلی ابتلا به سندروم کانال گویان، گیر افتادن عصب اولنار در این کانال و در نتیجه فشرده شدن و آسیب دیدگی آن است. هر یک از عوامل زیر می توانند علت فشار به عصب اولنار دست باشند:
• کیست ها یا تومورهای مچ دست
• آرتروز
• اضافه وزن
• استفاده از ابزارهای ارتعاشی مثل مته، اره برقی، …
• حرکات تکراری و زیاد مچ موقع کار یا ورزش مثل تایپ کردن، دوچرخه سواری، تنیس، …
• بورسیت مچ دست (التهاب و بزرگ شدن کیسه های مایع)
این عارضه در افرادی که سابقه آسیب دیدگی و شکستگی مچ دست دارند یا دچار ناهنجاری در ماهیچه های مچ دست هستند، بیشتر از دیگران دیده می شود.
نشانه‌ها و علائم گیر افتادن عصب اولنار
علائم موجود متفاوت هستند اما برخی از آن‌ها ممکن است در آرنج رخ دهند. اکثریت علائم این بیماری در دست و انگشتان اتفاق می‌افتد و معمولا هنگام خم کردن آرنج رخ می‌دهند.
شایعترین علائم گیر افتادن عصب اولنار عبارتند از:
- بی‌حسی و سوزن سوزن شدن متناوب در انگشتان بنصر و کوچک
- دشواری کنترل انگشتان برای انجام وظایف دقیق، مانند تایپ کردن یا ساز زدن
- حساسیت به درجه حرارت سرد
- درد یا حساسیت در مفصل آرنج، به خصوص در طول قسمت جانبی
- در موارد شدید و طولانی مدت، از دست دادن عضلات دست نیز ممکن است رخ دهد.
- قرمزی، تورم و التهاب
- درد
- کاهش انعطاف پذیری
برخی دیگر از عوامل شایع که باعث ابتلا به سندروم گیر افتادگی عصب اولنار می‌شوند، عبارتند از:
- بزرگسالان بالای ۳۰ سال احتمال بیشتری برای ابتلا به این عارضه را دارند.
- احتمال اینکه زنان دچار این سندروم شوند نسبت به مردان بیشتر است.
- افرادی که به مدت طولانی از کامپیوتر استفاده میکنند.
چه افرادی در معرض ابتلا به سندرم تونل اولنار قرار دارند؟
افراد زیر بیش از دیگران می توانند در معرض ابتلا به این عارضه قرار داشته باشند:
- افرادی که با دست خم شده و به سمت بیرون کار می کنند.
- افرادی که بیش از حد از ابزارهایی مانند چکش استفاده می کنند.
- افرادی که در فعالیت هایی شرکت دارند که در آن به طور مداوم روی دست خود فشار وارد می کنند. مانند وزنه برداران یا دوچرخه سواران
- افرادی که در ناحیه دست خود، دچار آسیب دیدگی شده اند.
- افرادی که به آرتریت مبتلا می باشند.
چگونه می‌توان از سندرم تونل اولنار پیشگیری کرد؟
هیچ راهکار مشخصی برای جلوگیری از این بیماری وجود ندارد. با این حال ممکن است بتوانید با اقدامات احتیاطی خطر این مشکل را کاهش دهید که این موارد به شرح زیر است:
- در محل کار خود استراحت کنید و به مچ دست خود استراحت دهید.
- کارهای سبک‌تری را در طول روز انجام دهید.
- از انجام کارهای تکراری خودداری کنید
- از ابزارهای ارتعاشی استفاده نکنید.
- دست و مچ دستان خود را گرم نگه دارید.
- در حین کار از قرار دادن آرنج به عنوان تکیه گاه خودداری کنید.
تشخیص نوروپاتی عصب اولنار
اگر فردی مشکوک به سندرم تونل اولنار است باید به پزشک مراجعه کند. پزشک سؤالاتی درباره سوابق پزشکی و فعالیت های روزانه و همچنین آسیب های قبلی که ممکن است باعث ایجاد سندرم تونل اولنار شده باشند خواهد پرسید.
سپس پزشک آرنج، مچ دست و دست را معاینه کرده و گاهی برای تشخیص محل مشکل بر روی نقاط خاصی از عصب اولنار ضربه می زند. همچنین آزمایشات تصویربرداری دیگری مانند موارد زیر تجویز خواهد شد:
- اشعه ایکس
- اسکن توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی)
- الکترومیوگرافی
- مطالعه هدایت عصبی
نوارعصب نقش ویژه ای در تشخیص نوروپاتی عصب اولنار در آرنج دارد.
نوار عصب و عضله در نوروپاتی عصب اولنار
نوارعصب دست ها خصوصا زمانی که علائم بالینی مبهم باشند، به تشخیص آسیب عصب اولنار و افتراق آن از سایرعلل، کمک ویژه ای می نماید.
تست نوارعصب در اغلب موارد قادر به تشخیص آسیب عصب اولنار می باشد به این معنی که می تواند علت مشکل بیمار را به این عصب محدود نماید ولی در پاره ای موارد ، قادر به تعیین دقیق محل ضایعه نمی باشد به عبارتی نمی تواند محل آسیب را محدود به آرنج ، بازو یا مچ دست نماید که در این موارد خاص ، سونوگرافی نوروماسکولار ویا MRI می تواند کمک شایانی در تعیین محل آسیب نماید.
راهکارهای درمانی برای سندرم اولنار
از آنجایی که در اغلب مواقع این بیماری به دلیل گانگلیون‌ها یا کیست ایجاد میشود، عمل جراحی برای خارج کردن این توده‌ها باید انجام گیرد. با این حال امکان درمان با سایر راهکارهای غیر جراحی وجود دارد.
قطعا گزینه‌های غیر جراحی روشی ایمن‌تر، سریع‌تر و آسان‌تر هستند؛ اما، شاید به اندازه عمل جراحی موثر نباشند.
به‌طور کلی بسته به شرایطی که دارید پزشک بهترین راهکارهای درمانی را برای شما در نظر خواهد گرفت.
درمان غیرجراحی
تعدیل فعالیت (مانند دوچرخه سواران از نظر وضعیت،تنظیم دوچرخه و تجهیزات حفاظتی)
استفاده از آتل و اسپلینت
فیزیوتراپی
داروهای ضدالتهاب
- فیزیوتراپی
بسیاری از موارد سندرم تونل آرنج خفیف تا متوسط بدون جراحی قابل درمان است. فیزیوتراپیست فعالیت‌هایی را که علائم شما را به وجود می‌آورند تعیین میکند.
توصیه‌های این مرحله این است که برای مدتی از انجام آن فعالیت‌ها خودداری کنید. به یاد داشته باشید، عصب تحریک شده و گاهی متورم است. در صورت کاهش تحریک و تورم، علائم باید برطرف شوند.
در موارد پیشرفته‌تر، فیزیوتراپیست فعالیت شما را اصلاح میکند و ممکن است استفاده از آتل برای برداشتن فشار از روی عصب را به شما توصیه کند.
برنامه‌های مدیریت فیزیوتراپی شامل:
- ماساژ بافت نرم
- سوزن خشک
- الکتروتراپی
- بستن آتل بریس یا اسپلینت
- تحرک مفصل
- تحرک عصبی
- یخ یا گرما درمانی
- تمرینات از آسان به سخت برای بهبود انعطاف پذیری و قدرت
- آموزش
- آموزش و مشاوره اصلاح فعالیت‌ها
- تکنیک
- توصیه برای کاهش التهابی
- طرح ریزی بازگشت مناسب به فعالیت مجدد
عمل جراحی
جراحی برای برداشتن گانگلیون یا کیستی که باعث فشار روی دست میشود، قطعا ضروری است. در صورتی که سندرم تونل ایجاد شده بود ممکن است نیاز باشد که مواردی مانند اسکارها برداشته شود.
از گزینه‌های دیگر بریدن رباط برای کاهش فشار مچ دست است. بعد از جراحی نباید احساسی مانند سوزن سوزن شدن، درد یا بی حسی داشته باشید.
با این حال ممکن است چندین ماه طول بکشد تا عصب اولنار به‌طور کامل بهبود پیدا کند. در طول فرایند بهبودی باید درمان توانبخشی و تمرینات خاصی را انجام دهید.
درمان خانگی سندرم تونل اولنار
برای مدیریت این علائم می‌توانید چندین راهکار خانگی را در نظر داشته باشید که این موارد به شرح زیر است:
- فعالیت‌هایی مانند تایپ کردن را طی روز محدود کنید.
- از ابزارهای ارگونومیک استفاده کنید.
- از فعالیت‌هایی که منجر به تشدید علائم میشود، خودداری کنید.
- از قرار دادن آرنج روی مبل یا تکیه دادن به دست خودداری کنید، چنین حرکتی می‌تواند به عصب فشار وارد کند.
- کمپرس یخ را بر قسمت آسیب‌دیده بگذارید.
- از مچ بند یا آتل استفاده کنید.
- مسکن‌های بدون نسخه یا داروهای ضد التهابی مصرف کنید.