به مجموعه علایمی که در اثر آسیب ریشه‌های دم اسب ایجاد می‌گردد، سندرم یا نشانگان دم اسبی به (به انگلیسی: Cauda equina syndrome) می‌گویند.
سندرم دم اسب، یک اختلال نادر است که در نتیجه متاثرشدن ریشه‌های عصبی (کمری) در انتهای طناب نخاعی اتفاق می افتد و یک وضعیت اورژانسی جراحی است.
ریشه‌های عصبی ارسال و دریافت پیام‌ها از مغز به لگن و اندام‌های تحتانی را برعهده دارند.
سندروم دم اسب زمانی رخ می‌دهد که ریشه‌های عصبی در ستون فقرات فشرده شوند و انتقال حس و حرکت قطع شود.
ریشه‌های عصبی که عملکرد ارادی مثانه و روده را کنترل می‌کنند بسیار آسیب آسیب پذیر هستند.
اگر برای بیماران با سندرم دم اسب، درمان فوری صورت نگیرد و فشار از روی ریشه های عصبی برداشته نشود، می‌تواند منجر به فلج شدن دائمی، اختلال عملکرد مثانه و یا کنترل روده، از دست دادن احساس جنسی و مشکلات دیگر شود.
حتی با درمان فوری، برخی از بیماران ممکن است عملکرد کامل خود را به دست نیاورند.
علت سندروم دم اسبی
1-پارگی شدید دیسک در ناحیه کمر (ازشایع ترین علت این سندروم محسوب می شود)
2-باریک شدن کانال ستون فقرات (تنگی کانال نخاعی)
3-ظاهر شدن ضایعه یا تومور نخاعی
4-التهاب یا عفونت نخاعی
5-خونریزیی یا شکستگی نخاعی در اثرضرب وشتم وتصادفات اتومبیل و..
6-نقص هنگام تولد مانند ارتباط غیرطبیعی بین عروق خونی (ناهنجاری شریانی)
سندروم دم اسبی چه علائمی دارد؟
در برخی از مواقع ممکن‌است که تشخیص سندروم دم اسبی سخت باشد چرا که علائم آن متفاوت و به تدریج نمود پیدامی‌کند.
البته گاهی اوقات علائم این سندروم مشابه علائم سایر بیماری‌ها است. چنانچه که شاهد یکی از علائم زیر شدید بلافاصله به پزشک مراجعه‌کنید:
- درد شدید در ناحیه کمر
- درد، بی‌حسی و یا ضعف حرکتی در یکی و یا هر دو پا بطوری که باعث لنگیدن شما شود و یا به هنگام بلندشدن از روی صندلی برای شما مشکلاتی ایجادکند.
- از دست دادن حسو یا تغییر آن در پاها، باسن، قسمت داخلی ران، پشت ساق‌های پاها یا کف پا بطوری که شدید است یا روز به روز بدتر و بدتر میشود.
ممکن‌است این حالت، احساس ناخوشایندی را برای شما در قسمت نشیمنگاه بدن به وجود‌آورد.
- اختلال در عملکرد مثانه که اخیراً رخ داده باشد (مانند نگهداری یا بی‌اختیاری ادرار).
- اختلال در عملکرد جنسی که اخیرا رخ داده باشد.
عوامل خطر
عوامل خطر این بیماری مانند ریسک فاکتورهای تنگی کانال نخاعی و دیسک کمر می‌باشد و شامل سلامت عمومی و شیوه زندگی فرد (مانند استفاده از نیکوتین ، چاقی و سطح پایین فعالیت) ، سن 30 تا 50 سال و کار شدید است.
چه کسانی در خطر ابتلا به سندروم دم اسبی قرار دارند؟
احتمال ابتلا به سندروم دم اسبی در افرادی بیشتر است که دچار فتق دیسک هستند، مانند افراد مسن یا ورزشکاران مشغول در ورزش هایی که در آن ها فشار زیادی به مفاصل وارد می شود.
سایر فاکتورهای ریسک فتق دیسک عبارت اند از:
- اضافه وزن یا چاقی.
- شغلی که نیازمند بلند کردن اجسام سنگین، چرخیدن، فشار دادن و خم شدن به طرفین است.
- استعداد ژنتیکی ابتلا به فتق دیسک.
- اگر فرد مثلا در اثر تصادف یا افتادن دچار آسیب شدید کمر شده باشد نیز ریسک ابتلا به سندروم دم اسبی در او بیشتر است.
تشخیص سندروم دم اسبی (CES):
◾ تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI):
معاینه تشخیصی است که با استفاده از میدان های مغناطیسی و تکنولوژی کامپیوتر تصاویر سه بعدی از ساختار بدن ارائه می دهد. MRI تصاویری از طناب نخاعی، ریشه های عصبی و مناطق اطراف آن به دست می دهد.
◾ نخاع نگاری یا میلوگرام (Myleogram):
عکسبرداری با اشعه ایکس از کانال نخاعی پس از تزریق یک ماده حاجب به داخل فضاهای مایع مغزی نخاعی مجاور.
از طریق این روش می توان جابجایی هایی که بر روی نخاع یا اعصاب نخاعی (در نتیجه فتق دیسک، اسپرز استخوان، تومور، و غیره) رخ داده اند را مشاهده نمود.
چگونه می توان از سندروم دم اسبی پیشگیری کرد؟
از آنجایی که بیماری سندروم دم اسبی علاوه بر اینکه سلامت فرد تحت تاثیر قرار می دهد، تاثیر زیادی نیز بر روح و روان او خواهد داشت.
اگر این بیماری مزمن باشد مسلماً در روابط اجتماعی و کاری او تاثیر گذار خواهد بود چراکه بی اختیاری مثانه و روده امری بسیار شرم آور است که در صورت وقوع تاثیر بسیار بدی بر اعتماد به نفس و اجتماعی فرد بیمار خواهد داشت.
بنابراین تا جای ممکن باید از وقوع بیماری سندروم دم اسبی جلوگیری کرد.
یکی از این روش ها جلوگیری از وارد آمدن فشار و ضربه سنگین به ستون فقرات می باشد، یعنی باید تا جای ممکن از برداشتن وسایل سنگین خودداری کنیم و انجام ورزش های سخت و خطرناک که به سلامت فرد آسیب وارد می کند اجتناب کنیم.
انجام مداوم ورزش و پیاده روی، تاثیر زیادی در جوان ماندن و تقویت مهره های ستون فقرات خواهد داشت. مراجعه به یک پزشک فیزیوتراپی و درخواست مشاوره کمک شایانی به پیشگیری از وقوع بیماری سندروم دم اسبی خواهد کرد.
بهبودی سندروم دم اسبی
بعضی عملکردهای روده و مثانه خودکار است، اما آن دسته از عملکردهای ارادی که تحت کنترل بیمار قرار دارد، ممکن است در اثر ابتلا به سندرم دم اسب از دست برود.
بنابراین ممکن است بیمار نداند که چه زمانی باید ادرار یا اجابت مزاج کند یا انجام دفع و ادرار برایش دشوار باشد.
بهبودی پس از سندرم دم اسب به شدت علائم و مدت زمانی که اعصاب قبل از انجام جراحی تحت فشار بوده‌اند، بستگی دارد. احتمال
بهبودی کامل بیماران دچار احتباس ادرار کمتر از بیمارانی است که:
- دچار بی‌حسی و گزگز در ناحیه تناسلی ( سندرم دم اسب ناقص) بوده‌اند، 90 درصد این بیماران عملکردهای عادی جنسی، مثانه و روده را باز می‌یابند.
- دچار بی‌اختیاری (سندرم دم اسب کامل) بوده‌اند، 20 درصد این بیماران با بی‌اختیاری دائمی مواجه میشوند و حس ناحیۀ لگن را از دست می‌دهند.
برطرف شدن مشکلات باقیمانده بعد از جراحی چند ماه طول می‌کشد و لازم است روش‌های توانبخشی مانند بازآموزی مثانه به کار برده شود.
بیمارانی که با آسیب‌های دائمی روبه‌رو میشوند، باید تغییراتی را متناسب با شرایط جدیدشان در زندگی روزمره به وجود بیاورند.
متخصص طب فیزیکی و فیزیوتراپی مهارت‌های مهم مراقبت از خود، از قبیل خودسوندگذاری، مدیریت استرس و تکنیک‌های تن‌آرامی را به بیماران آموزش می‌دهد.
مددکار اجتماعی، گروه پشتیبان، سکس تراپیست یا روانشناس (جهت درمان افسردگی) زندگی بعد از این عارضه را برای بیمار آسان‌تر می‌کنند.
روش درمان سندرم کودا اکوینا (CES)
برای درمان سندرم دم اسبی ابتدا باید علت آن را یافت. سپس توانایی های طبیعی بیمار ، سن و تناسب اندام نیز باید بررسی کرد.
در حالت معمول جهت از بین بردن فشار وارده بر اعصاب نیاز به جراحی وجود دارد.
(به محض شروع یکی از علائم لازم است که فرد ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت تحت عمل جراحی قراربگیرد). اکثر جراحان نیز همین توصیه را دارند.
جراحی که هایی که میتوان انجام داد به جند دسته تقسیم میشوند :
-
دیسکتومی یا برداشت دیسک :
در این جراحی ، قسمتی از دیسک که فشار زیادی بر روی اعصاب وارد میکند برداشته میشود.
روند کار بدین صورت است که جراح با ایجاد یک برش کوچک در کمر بیمار و کنار زدن ماهیچه های ستون فقران مهره استخوانی را مشاهده میکند.پنجره استخوان برداشته میشود تا ریشه عصبی و دیسک قابل مشاهده گردند.
بخشی از دیسک که باعث فشرده سازی اعصاب نخاعی می‌شد بوسیله برش و با دقت تمام برداشته میشود.
-
برداشتن فشار از روی نخاع :
در این جراحی، پزشک فرآیند عصبی استخوان را حذف‌کرده و سپس لامینای استخوانی را با مته یا ابزار دیگری برمیدارد.
لیگامانتوم فلاووم ضخیم یا همان رباط زردی که لامینهای مهره‌های زیرین را به مهره‌های بالایی متصل‌می‌کند، حذف میشود.
برای حذف هر مهره‌ی آسیب‌دیده بایستی مراحل فوق را مجددا تکرار کرد.
-
دکمپرسیون نخاع :
اگر تنگی کانال نخاعی علت ایجاد سندرم دم اسبی شده باشد ، دکمپرسیون نخاع انجام میشود تا خارهای استخوانی که اعصاب را تحت فشار قرار داده اند برداشته شوند.
روش جراحی به این صورت است که پزشک با ایجاد یک برش کوچک بر روی کمر و برداشتن استخوان پوشش دهندۀ روی کانال نخاعی ،خارهای استخوانی را برمیدارد.
اگر ضایعه های دیگر و تومور باشد نیز میتوان به وسیله همین جراحی خارج کرد.
چه زمانی سندروم دم اسبی را جراحی می کنند؟
در صورتی که بیمار با علائمی مثل بی حسی در پاها و لگن، بی اختیاری ادرار و مدفوع مواجه شود، باید ظرف 48 ساعت حتما جراحی انجام شود.
در واقع، جراحی برای جلوگیری از فلج پاها، بی اختیاری دائمی ادرار و مدفوع و نیز ناتوانی های جنسی صورت می گیرد.
زندگی با این سندروم
اگر یک آسیب دائمی اتفاق افتاده باشد جراحی همیشه نمی تواند آن را ترمیم کند.
سندرم دم اسبی بیماری مزمنی است و بیمار نیاز خواهد داشت که راه‌هایی را یاد بگیرد که بتواند تغییراتی را در نحوه عملکرد بدن خود ایجاد کند.
پس از مدتی بیمار به ضرورت داشتن حمایت فیزیکی و احساسی پی خواهد برد.
باید تلاش شود که خانواده نیز در روند درمان دخالت داده شوند. بسیاری از متخصصان نیز می توانند پشتیبانی ها و حمایت هایی را برای بیمار فراهم کند.
بسته به محدودیت هایی که بیمار دارد، می‌تواند از افراد زیر کمک بخواهد:
- یک کار درمان یا فیزیوتراپیست
- یک مددکار اجتماعی
- یک فیزیوتراپیست متخصص در مشکلات بی اختیاری و هر فردی که می تواند توصیه هایی را در این زمینه ارائه دهد.
- یک درمانگر جنسی
مانند بسیاری از عارضه های دیگر ممکن است هیچ چیز موثرتر از دریافت حمایت از کسانی که واقعاً شرایط شما را درک می کنند، نباشد.
به همین علت است که پیوستن به یک گروه حامی از مبتلایان به سندروم دم اسبی، احتمالا ایده خوبی است.
اگر قدرت کنترل مثانه یا روده تان را از دست داده اید نکات زیر ممکن است برایتان مفید باشد:
- برای تخلیه روده و مثانه سه یا چهار بار در روز از یک کاتتر استفاده کنید.
- مقدار زیادی مایعات بنوشید و عادات شخصی سالم داشته باشید تا از عفونت های مجاری ادراری پیشگیری شود.
- پاک کردن روده با دستکش و در صورت نیاز استفاده از شیاف های گلیسیرین یا تنقیه.
- پوشیدن پدها و شلوارهای محافظتی برای جلوگیری از نشت.
- علاوه بر این، از پزشک تان درباره داروهایی که می توانند برای کاهش درد و برطرف کردن مشکلات روده و مثانه تان موثر باشند، بپرسید.
کلام آخر
سندرم دم اسبی زمانی رخ می‌دهد که دسته اعصابی که از پایین نخاع امتداد می‌یابد فشرده یا آسیب دیده شوند. شایع‌ترین علت این بیماری فتق دیسک است.
سندرم دم اسبی باعث درد شدید در ناحیه کمر، مشکلات ادراری (مانند بی اختیاری)، از دست دادن حس در باسن، ناحیه تناسلی، مثانه و رکتوم میشود.
پزشکان بلافاصله افراد دارای علائم این سندرم را ارزیابی می کنند و برای تایید تشخیص، تصویربرداری مغناطیسی یا توموگرافی کامپیوتری انجام می‌دهند.
برای از بین بردن فشار روی دم اسبی اغلب به جراحی نیاز است و برای تسکین درد از مسکن‌ها و کورتیکواستروئیدها استفاده میشود.