انحراف شست پا (به انگلیسی: Bunion) یا هالوکس والگوس (Hallux valgus) که در فارسی به آن قوز شست پا و شصت کجی هم گویند، نوعی بدشکلی انگشت شست پا است.
هالوکس والگوس یا قوز شست پدیده شایعی در انگشتان پا است و ۹۰٪ موارد آن در زنان اتفاق می‌افتد.
بیرون‌زدگی مفصل انگشت شست پا از مهم‌ترین بیماری‌های انگشتان پا است که در اثر فشار بلندمدتِ نامتعارف به مفصل (مثلاً با پوشیدن کفش تنگ و نامناسب) ایجاد می‌شود.
هرچند پوشیدن «کفش‌های نوک باریک» می‌تواند بیماری را تشدید نماید ولی عامل اصلی زمینه ارثی موجود در خانواده است.
این بدشکلی پا در اثر سال ها فشار روی مفصل شست پا (مفصل متاتارسوفالانژیال یا MTP) اتفاق می افتد. در نهایت، مفصل انگشت پا از تراز خارج شده و یک برآمدگی استخوانی ایجاد می شود.
انواع انحراف شست پا
انحراف شست پا شایع‌ترین نوع هالوکس والگوس و قوز انگشت شست پا است با این حال در برخی موارد شاهد انواع دیگر این عارضه هستیم که عبارتند از:
- هالوکس والگوس مادر‌زادی
این عارضه یک ناهنجاری نادر است که نوزاد با انحراف شست پا به سمت داخل به دنیا می‌آید.
- هالوکس والگوس نوجوانان
در سنین ۱۰ تا ۱۸ سالگی احتمال تغییر شکل در انگشت وجود دارد که نسبت به سنین بالاتر، بسیار خفیف‌تر و کوچکتر است.
- بانیونت یا انحراف انگشت کوچک
این برجستگی مشابه انحراف شست پا است و تنها تفاوتش این است که روی انگشت کوچک پا ظاهر می‌شود.
علل انحراف شست پا
در حالی که علت دقیق تشکیل انحراف شست پا کاملاً شناسایی نشده است ، متخصصان معتقدند که فرم های خاصی از پا فرد وجود دارد که فرد را در معرض ابتلا به این مشکل قرار می دهند و معمولا این شکل از پا در اعضای یک خانواده بیشتر مشاهده می گردد .
به طور خاص ، متخصصان بر این باورند که ترکیبی از یک نوع پا خاص ، همراه با سالها فشار غیر عادی بر روی مفصل انگشت شست (که اولین مفصل متاتارسوفالانژیال نامیده می شود) همان چیزی است که معمولاً منجر به تشکیل انحراف شست پا می شود.
به ویژه ، پوشیدن کفش هایی که سبب فشردگی انگشتان می شود یک عامل مشکل ساز است .
این مشکل بیشتر در زنان شایع است و تا حدی دلیل این امر این است که زنان بیش از مردان تمایل به پوشیدن کفش هایی با سبک فشرده در جلو دارند . همچنین کفش های پاشنه بلند می توانند انگشتان پا را در نوک کفش در حالت باریک تر و فشرده تری قرار دهند.
علاوه بر کفش های پاشنه بلند وتنگ، شکل و فرم پا و ارث ، سایر عواملی که ممکن است در تشکیل انحراف شست پا موثر باشند عبارتند از:
- پاهای صاف یا قوس کم کف پا
- آسیب یا ضربه به پا
- آرتروز التهابی پا ، مانند آرتریت روماتوئید
- مشکلات عضلانی عصبی ، مانند فلج مغزی
- بی نظمی ژنتیکی
علائم انحراف شست پا چیست؟
علائم انحراف شست پا یا هالوکس والگوس عبارتند از:
- قرار گرفتن انگشت شست روی سایر انگشتان
- درد و ناراحتی در ناحیه برآمدگی
- قرمزی در ناحیه برآمدگی یا در ناحیه انگشت دوم پا
- ناتوانی در راه رفتن و ایستادن
- به وجود آمدن پینه کنار انگشت شست
عوارض انحراف شست پا
ابتلا به هالوکس والگوس، علاوه بر دردناک بودن این التهاب و عوارضی مانند ناتوانی در پوشیدن کفش‌های معمولی و … عوارض جانبی نیز به دنبال خواهد داشت.
تحقیقات نشان می‌دهد ابتلا به این عارضه می‌تواند مشکلات زیر را هم به دنبال داشته باشد:
- ایجاد خارهای استخوانی
- بورسیت (التهاب کیسه‌های پر از مایعی که در اطراف مفاصل قرار دارند)
- چکشی شدن انگشتان
- آرتروز و التهاب مفاصل
انحراف شست پا با چه مشکلاتی همراه است؟
حالت انگشتان چکشی و انگشتان خمیده معمولا همراه با انحراف شست پا ظاهر می شود.
انگشتانی چکشی حالتی است که در آن انگشت دوم، که در حالت عادی بایستی صاف باشند، دچار خمیدگی به سمت بالا می شوند. همچنین انگشتان خمیده یا پنجه ای زمانی که انگشتان کوچک تر پا، دچار خمیدگی و فر خوردگی می شوند.
این مشکلات معمولا با یکدیگر همراه هستند. چرا که دلیل اصلی ایجاد انحراف شست پا، فشاری است که در طول روز به این انگشت وارد می شود. این فشار وارد شده می تواند موجب مشکلات دیگر مفصلی-زیبایی در پا شود.
وجود این مشکلات علاوه بر تاثیری که بر زیبایی و اعتماد به نفس فرد می گذارد، خرید کفش را نیز برای فرد مشکل می سازد. چرا که به دلیل از دست دادن حالت طبیعی پای فرد، نمی تواند کفش های بسیار باز یا با فرم های نرمال را انتخاب کند.
اگر فرد به سرعت برای درمان انحراف شست پا اقدام نکند و نشانه های اولیه را نادیده بگیرد، نه تنها در معرض خطر بیماری های دیگر قرار دارد، بلکه ممکن است این بیماری به مراحل شدید و پیشرفته برسد و زندگی طبیعی فرد را مختل کند.
در موارد شدید این عارضه، استخوان شست می تواند از انگشت دوم پا عبور کند و روی آن سوار شود. همچنین با ادامه و شدت یافتن آن می تواند موجب بونیونیت یا قوز شست شود، به خصوص در افرادی که دارای پای پهن هستند.
بونیونیت یا بونین نام یک ناهنجاری در مفصل متاتاسوفالانجی پا است. این مفصل محل اتصال انگشت شست یا بزرگ به پا است. بونین زمانی ایجاد می شود که استخوان ها پا حالت غیرطبیعی به خود بگیرند.
در گذر زمان و به دلیل فشار وارد شده، انگشت شست به سمت دیگر انگشتان رفته و در نهایت موجب انحراف شست پا می شود.
مواقعی که باید به پزشک مراجعه کنید:
با این وجود که در اغلب اوقات بونیون نیاز به اقدام خاصی جهت درمان ندارد، اما در برخی از مواقع نیاز به مراجعه به متخصص خواهید داشت:
- احساس درد در شست پا
- برجستگی قابل مشاهده روی مفصل شست پا
- کاهش حرکت در انگشت شست پا
- عدم وجود کفش متناسب با تغییر شکل ایجاد شده
تشخیص انحراف شست پا (هالوکس والگوس)
تشخیص انحراف شست پا حتی برای افراد غیرمتخصص نیز راحت است. پزشک معمولاً با نگاه‌کردن به انگشتان پا انحراف شست را تشخیص می‌دهد.
این عارضه به طور معمول با زاویهٔ بزرگ‌شدهٔ مفصل متاتارسوفالانژیال همراه است. توصیفات بیمار از شرایط بیماری تشخیص پزشک را کامل می‌کند.
علاوه بر این انحراف شست پا باعث تغییر حالت و بدشکلی پا می‌شود. کاهش قوس عرضی کف پا و فرورفتگی سر استخوان متاتارس علت اصلی بروز انحراف استخوان شست پا می‌باشد.
به جز این، انحراف شست پا با برخی دیگر از نقص‌های قوس کف پا همراه است. اولین چیزی که قابل تشخیص می‌باشد کج شدن پا است که به دلیل نقص در قوس طولی کف پا به وجود می‌آید. در این حالت پاشنه پا حالت X به خود می‌گیرد.
بیماران مبتلا به انحراف شست پا معمولاً بعد از ایستادن یا راه‌رفتن طولانی‌مدت دچار درد شدید پا خواهند شد.
انحراف شست پا معمولاً در افراد خانواده موروثی می‌باشد به همین دلیل پزشک در خصوص این بیماری در دیگر افراد خانواده از فرد سؤال خواهد پرسید.
برای تشخیص دقیق‌تر این بیماری از بیمار عکس اشعه ایکس گرفته می‌شود. با این عکس میزان و شدت انحراف و تغییر شکل مشخص خواهد شد.
در طی این پروسه در حالت ایستاده میزان دقیق زاویه انحراف شست نسبت به زاویهٔ صحیحی که باید داشته اندازه گرفته می‌شود.
به کمک ام‌آرآی نیز می‌توان میزان آسیب‌دیدگی غضروف‌ها، بافت نرم و استخوان‌ها را مشخص نمود.
- انحراف شست پا تا 10 درجه طبیعی می‌باشد.
- بین 16 تا 20 درجه انحراف جزئی است.
- بین 16 تا 40 درجه انحراف متوسط.
- در انحراف شدید شست پا زاویهٔ انحراف بیش از 40 درجه می‌باشد.
درمان انحراف شست پا
گزینه های درمان به شدت بونیون و میزان درد موجود بستگی دارد. درمان‌های غیر جراحی که ممکن است درد و فشار ناشی از بونیون را کاهش دهند عبارتند از:
- پوشیدن کفش مناسب
کفشی بپوشید که قسمت جلوی انگشتان آن پهن باشد. با پوشیدن کفش‌هایی که کف پهن و انعطاف پذیر داشته و از پاها محافظت می‌کنند می‌توان فشار وارده به بونیون‌ها را کاهش داد.
همچنین قسمت جلو و انگشتان کفش باید به اندازه کافی پهن باشد تا بونیون بتواند بدون برخورد با کفش در آن قرار گیرد.
کفش‌هایی مانند صندل‌ها، کفش‌های ورزشی و کفش‌های چرمی نرم برای این کار مناسب هستند زیرا فضای کافی برای قرارگیری بونیون داشته و از آن محافظت می‌کنند.
اگر کفش‌های پاشنه‌دار می‌پوشید باید پاشنه کفش کوتاه، یعنی بیشتر از دو سانت و نیم از سطح زمین نباشد.
همچنین کفش‌ها باید دارای پشتی محکم و مقاومی باشند تا پاشنه آنها راحت بوده و در هنگام راه رفتن ثابت بمانند.
از پوشیدن کفش‌های نوک تیز، باریک یا بدون بند خودداری کنید زیرا این کفش‌ها از پا محافظت نکرده و فضای کافی برای قرارگیری بونیون و راحت راه رفتن را ندارند.
- با یک باند یا پد بونیون‌ها را ببندید
می‌توانید انگشت بزرگ خود را با استفاده از یک باند ببیندید تا صاف مانده و یک اسپلینت تشکیل دهد. همچنین می‌توانید اسپلینت‌های مخصوص بونیون که روی پا و انگشت بزرگ را پوشانده و پا را صاف و همتراز نگه می‌دارند را خریداری کنید.
تنها با راهنمایی پزشک از اسپلینت استفاده کنید. همچنین می‌توانید از چسب‌ها یا پدهای ژله‌ای بر روی بونیون استفاده کنید تا از بونیون محافظت کرده و مانع برخورد بونیون به کفش شود.
برخی از پدهای مخصوص بونیون کاملا به پونیون‌ها می‌چسبند و برخی دیگر توسط یک حلقه کوچک که وارد انگشت می‌شود روی پا قرار می‌گیرند.
- استفاده از کیسه یخ روی بونیون برای کاهش تورم
ممکن است مفصل انگشت بزرگ پا در اثر بونیون دردناک و متورم شود. اگر در روز چندین بار از کیسه یخ بر روی محل استفاده کنید این درد و ناراحتی کاهش می‌یابد.
استفاده از یخ روی محل باعث تسکین موقت درد و ناراحتی می‌شود. یک کیسه یخ یا سبزیجات یخ زده را در یک پارچه قرار دهید. هر بار این کیسه را به مدت 20 دقیقه روی بونیون قرار دهید.
همچنین می‌توانید عادت بالا گرفتن پا پس از یک روز ایستادن یا راه رفتن طولانی را نیز در خود ایجاد کنید. این امر به کاهش التهاب ناشی از بونیون در پاها کمک می‌کند.
- مصرف داروهای مسکن بدون نسخه
می‌توانید با مصرف داروهای مسکن بدون نسخه همچون ایبوپروفن و پاراستامول (استامینوفن) درد و ناراحتی ناشی از بونیون را کاهش دهید. در نظر داشته باشید که مسکن‌های بدون نسخه تنها یک راه حل موقت برای درمان درد بونیون هستند.
- ماساژ پا
با یک متخصص ماساژ درمانی قرار ملاقات گذاشته و از او بخواهید بافت‌های عمیق پا از جمله انگشتان و تاندون آشیل را ماساژ دهد. ماساژ باعث کاهش تنش عضلانی و افزایش تحرک مفصل شده و جریان خون را افزایش می‌دهد.
از درمان‌گر بخواهید ماساژ را از انگشتان پا شروع کرده و به سمت عضلات ساق پا برود تا خون وریدی به گردش در آید.
تا جایی که می توانید تحمل کرده، تکان نخورده و اجازه دهید درمان‌گر پا و خصوصا اطراف پایه انگشت بزرگ پا را به طور عمیق ماساژ دهد.
ماساژ می‌تواند نشانه‌های هالوکس والگوس را درمان کند، اما بعید است بتواند نقص ساختاری آن را اصلاح کند.
ماساژ پا را با سه جلسه ماساژ 30 دقیقه‌ای در هفته شروع کرده و ببینید چگونه طی یک هفته علائم هالوکس والگوس را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
همیشه بعد از ماساژ آب زیادی بخورید تا مواد زائد التهابی از بدن خارج شوند. عدم انجام چنین کاری ممکن است موجب سردرد یا تهوع خفیف شود.
- استفاده از اصلاح کننده انگشت شست پا
شما می توانید این انگشتی ها را از داروخانه تهیه کنید، مخصوصا برای کودکان که استخوان آن ها انعطاف پذیر است و کسانی که به تازگی به این آسیب دچار شده اند، استفاده از این انگشتی بسیار مفید است.
- فیزیوتراپی
ژیمناستیک پنجه و پا می تواند عضلات پا و بافت همبند را برای مقابله با بدشکلی ها تقویت کند. تمرینات قدرتی و انعطاف پذیری ویژه که کل بدن و همچنین پاها را تقویت می کند نیز مفید هستند؛
همچنین در فیزیوتراپی بیمار یاد می گیرد که چگونه عضلات پا و پا را تمرین دهد و چگونه آنها را به درستی کنترل کند.
- ورزش
ورزش به کاهش هالوکس والگوس کمک کرده یا حتی مانع پیشرفت آن شده و باعث می‌شود فرد نیاز به جراحی پیدا نکند. حرکات ورزشی زیر را هر روز، مخصوصا پس از در آوردن کفش‌هایتان، انجام دهید:
بالا بردن قوس کف پا
می‌توانید با بالا بردن قوس کف پا در خانه، آن را بکشید. این کشش به تقویت و کشیدگی قوس‌ها کمک کرده و گرفتگی و درد پاها را کاهش می‌دهد. می‌توانید این حرکت را روی یک زیرانداز ورزشی انجام دهید.
ایستاده و پاها را به اندازه عرض باسن باز کنید. سپس تمام ده انگشت را بالا برده و آنها را به سمت بالا بکشید. به آرامی و یکی یکی انگشتان را پایین آورید.
تنها انگشتان کوچک را بالا برده و انگشت بزرگ را روی زمین بگذارید. انگشت بزرگ را به جلو و پایین بکشید.
سپس برجستگی انگشت بزرگ و قسمت داخلی پاشنه را روی زمین قرار دهید. این کار قوس پا را بالا نگه داشته و آن را تقویت می‌کند.
کشش انگشتان پا
شما باید کشش انگشتان را با بالا بردن انگشتان و سپس گذاشتن آنها روی زمین انجام دهید. این حرکت به کشش و تقویت مفاصل انگشت کمک می‌کند.
چندین مرتبه انگشت بزرگ را بالا برده و آن را بکشید. انگشت بزرگ را به سمت جلو کشیده و سپس به آرامی آن را پایین آورید، مانند وقتی که تلاش می‌کنید کلیدی که جلوی انگشتتان است را فشار دهید. سپس به آرامی انگشت را پایین آورید.
پس از چند مرتبه انجام این حرکت، متوجه خواهید شد عضله‌ای که از قسمت داخلی پاشنه به داخل قوس کف پا و انگشت بزرگ می‌رود درد خواهد گرفت. این نشانه خوبی است زیرا می‌خواهید با این عضله، یعنی عضله ابداکتور هالوسیس کار کنید.
سپس تمام انگشتان را بالا برده و تنها انگشتان کوچک را کشیده و آنها را به سمت زمین برگردانید. این حرکت را چند مرتبه تکرار کنید.
در انتها انگشتان میانی را بالا برده و آنها را بکشید. سپس تنها انگشت بزرگ و انگشت کوچک را کشیده و آنها را به زمین بگذارید.
انجام حرکات ورزشی کم برخورد
برای جلوگیری از تحریک و تشدید بونیون، باید حرکات ورزشی کم برخورد، مانند پیاده روی، شنا، یا دوچرخه ثابت، انجام دهید.
این فعالیت‌ها به اندازه‌ی حرکات پر برخوردی همچون دو، هنرهای رزمی یا ورزش‌های تماسی به بونیون آسیب نمی‌رسانند. اگر به مرور زمان درد و ناراحتی حاصل از بونیون کاهش یافت، می‌توانید حرکات پر برخورد را نیز انجام دهید.
- درمان جراحی انحراف شست پا
اگر درمان‌های محافظه کارانه باعث تسکین علائم نشوند، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشید. هرچند جراحی به جز در شرایطی که هالوس والگوس باعث درد مداوم شده یا در انجام فعالیت‌های روزمره اختلال ایجاد می‌کند توصیه نمی‌شود.
به دلیل متفاوت بودن موارد هالوکس والگوس (انحراف انگشت شست پا) ازنظر شکل و اندازه، روش‌های جراحی استفاده‌شده برای ترمیم آنها نیز متفاوت خواهند بود. در بیشتر موارد، عمل جراحی انحراف انگشت شست پا عبارت است از اصلاح موقعیت استخوان شست و ترمیم بافت‌های نرم اطراف آن . معمولا در دوره بعد از عمل از گچ یا آتل گچی اسفاده نمی شود و به جای آن بانداژ مخصوص به همراه کفش مخصوص به کار می رود.
روش‌های جراحی برای شست کج ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- برداشتن بافت‌های متورم از اطراف مفصل انگشت شست پا
- صاف کردن انگشت شست پا با برداشتن بخشی از استخوان
- اصلاح استخون بلند بین بخش عقبی پا و انگشت پا به منظور صاف کردن زاویه غیر عادی در مفصل انگشت
- متصل کردن استخوان‌های مفصل مشکل‌دار بطور دائمی