آسیب طناب نخاعی از عوامل مهم اختلالات حسی، حرکتی، دستگاه ادراری یا ترکیبی از این موارد است.
تصادفات اتومبیل شایعترین علت ضایعه نخاعی هستند و از دیگر علل آن می‌توان به سقوط، حوادث ورزشی و زخم‌های ناشی از شلیک گلوله اشاره کرد.
ضربه‌های وارد بر ستون مهره‌ای ممکن است باعث آسیب نخاع، ریشه اعصاب نخاعی یا هر دو شود.
در مورد اعمال حرکتی ممکن است ضعف اندام یا فلج یک اندام و آسیب نورون حرکتی فوقانی یا نورون حرکتی تحتانی وجود داشته باشد.
در مورد اعمال حسی نیز ممکن است فقدان حس، کاهش حس، افزایش حساسیت یا احساسهای غیرطبیعی نظیر احساس سوزش یا کرختی بروز کند.
آسیب شدید طناب نخاعی نسبتاً ناشایع است، اما از نظر عواقب خود حالت تحلیل برنده و طولانیمدت دارد، زیرا این ضایعه در اغلب موارد افراد جوان‌تر از ۳۰ سال را گرفتار می‌سازد.
انواع ضایعه نخاعی
- شوک نخاعی
شوک نخاعی پدیده‌ای بدخیم است که ممکن است در اثر آسیب نخاعی (SCI) اتفاق افتد؛
باعث از دست رفتن یا کاهش مقطعی همه یا اغلب رفلکس‌های نخاعی پایین‌تر از سطح آسیب شود. این شوک حداقل دو هفته به طول می انجامد.
- قطع کامل نخاع
دراین حالت بدن به طورکامل فاقد عملکرد حسی وحرکتی خواهد شد.و فرد قادر به هیچ گونه حرکت نخواهد بود.
در قطع نخاع کامل معمولا هر دو سمت بدن به یک اندازه درگیرعوارض ناشی از ضایعه خواهد شد.
- قطع ناقص نخاع
دراین حالت بدن به طور کامل قدرت حرکتی و حسی را از دست نمی دهد.
این افراد عموما در یک طرف بدن خود قدرت تحرک و احساس را دارند و فقط دربرخی از اندام های خود احساس ضعف و بیحسی رخ می دهد.
انواع ضایعات نخاعی در بخش های مختلف ستون فقرات
-
ضایعه نخاعی گردنی C1-C8
آسیب طناب نخاعی گردنی با از کار انداختن و تضعیف دست و پاها منجربه ضایعه کوادری پلژی یا به عبارتی تتراپلژی می‌شود.
این ناحیه از ستون فقرات کنترل کننده سیگنال‌های پشت سر، گردن، شانه، بازو، دست و دیافراگم است.
از آن‌جایی که ناحیه گردن بسیار حساس و منعطف است درمان ضایعه نخاع گردنی کمی دشوار است.
در چنین شرایطی استفاده از بریس و یا انواع ابزار تثبیت کننده گردن کمک شایانی به درمان خواهد کرد.
آسیب دیدگی نخاع ممکن است تمام نواحی بدن یا نیم تنه فوقانی را تحت تاثیر قرار دهد.
در برخی مواقع، ضایعه نخاعی گردن با فقدان حس فیزیکی، مشکلات تنفسی، عدم توانایی تنظیم دمای بدن، روده، مثانه و اختلال در علمکرد جنسی همراه است.
-
ضایعه نخاعی سینه‌ای T1-T12
به دلیل نقش محافظتی قفسه سینه این نوع ضایعه نخاعی به ندرت اتفاق می‌افتد. ضایعه نخاعی سینه‌ای (پاراپلژی) موجب فلج، تضعیف و از دست دادن حس پاها، روده، مثانه و اختلال عملکرد جنسی می‌شود.
لازم به ذکر است که این نوع ضایعه در بسیاری از موارد پاها و دست‌ها را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد.
این قسمت از ستون فقرات کنترل‌کننده سیگنال‌های برخی از عضلات کمر و بخشی از شکم هستند.
در چنین شرایطی پوشیدن بریس موجب ثابت نگهداشتن تنه و تقویت عضلات مرکزی بدن می‌شود.
-
ضایعه نخاعی کمری L1-L5
این نوع آسیب موجب از کارافتادن و تضعیف پاها می‌شود (پاراپلژی).
از علائم قطع نخاع کمری می‌توان به: از دست دادن حس فیزیکی، اختلال در روده و مثانه و اختلال عملکرد جنسی اشاره کرد.
در چنین حالتی معمولا عملکرد بازو، دست‌ها و شانه‌ها درگیر این عارضه نمی‌شوند.
طناب نخاعی کمری کنترل‌کننده علائم اندام تحتانی شکم، کمر، باسن، برخی از اندام خارجی دستگاه تناسلی و قسمت‌هایی از پاها هستند.
ضایعه نخاعی کمری اغلب از طریق جراحی و آتل بندی ستون فقرات قابل درمان هستند.
-
ضایعه نخاعی خاجی S1-S5
آسیب دیدگی نخاع ساکرال یا خاجی موجب اختلال در عملکرد روده، مثانه و همچنین عملکرد جنسی می‌شود. این نوع ضایعه موجب از کار افتادن یا تضعیف ران و پاها می‌شود.
طناب نخاعی خاجی کنترل‌کننده سیگنال‌های ران، قسمت تحتانی پاها و اندام تناسلی است.
دلایل عمده آسیب های نخاعی
شایعترین علل صدمات نخاعی عبارتند از:
- تصادفات وسایل نقلیه موتوری: تصادفات اتومبیل و موتورسیکلت علت اصلی آسیب های نخاعی است که تقریبا نیمی از آسیب های جدید نخاع را هر ساله تشکیل می دهد.
- سقوط: آسیب نخاعی بعد از ۶۵ سالگی بیشتر در اثر زمین خوردن ایجاد می شود. به طور کلی ، زمین خوردن باعث حدود ۳۱٪ از آسیب های نخاعی می شود.
- اعمال خشونت آمیز: بیش از ۱۳٪ از آسیب های نخاعی ناشی از برخوردهای خشن است که معمولا شامل زخم های ناشی از گلوله و زخم چاقو است.
- آسیب های ورزشی و تفریحی: فعالیت های ورزشی ، مانند ورزش های ضربه ای و غواصی در آب کم عمق ، باعث ایجاد حدود ۱۰٪ از آسیب های نخاعی می شود.
- مصرف الکل: بیماریها سرطان ، آرتروز ، پوکی استخوان و التهاب نخاع نیز می تواند باعث آسیب نخاعی شود.
علائم و عوارض ضایعه نخاعی
- اختلالات حسی و حرکتی مانند ضعف و یا فلجی اندام ها در سطح پایین تر از ضایعه
- درد اندام های آسیب دیده
- اختلالات روحی مانند افسردگی
- اختلال در کنترل مثانه و روده
- اختلالات تنفسی
- کاهش فشارخون
- اختلال در عملکرد جنسی
- عکس العمل های غیرارادی
- زخم بستر
- عفونت دستگاه ادراری
- ترومبوز وریدی عمقی
- افزایش ریسک آمبولی ریوی
- پوکی استخوان
اثرات ضایعه نخاعی
فردی که از ناحیه نخاع کاملاً آسیب دیده است، فلج شده و احساس او کم‌تر از میزان آسیب‌دیدگی خواهد بود.
آسیب ناقص نخاع بسته به میزان آسیب‌دیدگی، قسمت‌های مختلف بدن را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
علاوه بر از دست دادن تحرک و احساس زیر سطح آسیب دیدگی، افراد دارای نخاع آسیب دیده اغلب عوارض دیگری مانند :
- مشکلات عملکرد روده و مثانه،
- مشکلات تنفسی،
- از دست دادن اختلال عملکرد جنسی،
- اسپاستیسیته (افزایش رفلکس و سفتی اندام‌ها)،
- درد عصبی،
- تحلیل رفتن عضلات و ضعف آنها
اقدامات اضطراری درمان آسیب نخاعی
مراقبت فوری پزشکی برای به حداقل رساندن اثرات ناشی از ضربه به سر یا گردن بسیار مهم است.
بنابراین، درمان ضایعه نخاعی اغلب از همان محل حادثه آغاز می‌شود.
بی‌حرکت کردن گردن و ستون فقرات، مهمترین کاری است که باید در محل حادثه انجام داد. این کار می‌تواند از آسیب‌های بعدی در آینده جلوگیری کند.
تمرکز درمان ضایعه نخاعی در مراحل اولیه، بر موارد زیر است:
- حفظ توانایی تنفس
- جلوگیری از شوک
- بی حرکت کردن گردن برای جلوگیری از آسیب بیشتر نخاع
- جلوگیری از عوارض احتمالی مانند احتباس مدفوع یا ادرار، مشکلات تنفسی یا قلبی عروقی، و تشکیل لخته‌های سیاهرگی عمقی در پاها
بعد از ایجاد مشکلات نخاعی چه اقداماتی باید انجام داد؟
اقدامات بعد از ضایعات نخاعی تاثیر زیادی در ادامه فرآیند درمان دارند. این اقدامات عبارتند از:
- ارزیابی وضعیت کلی بیمار
مرحله اول، ارزیابی وضعیت کلی و تشخیص میزان آسیب وارد شده است. ابتدا بررسی می شود که آیا سیستم تنفسی بیمار دچار مشکل شده است یا نه؟
سپس وضعیت بازوها و پاهای بیمار بررسی می شود که آیا امکان حرکت دادن دارند یا خیر؟
بیمار به هیچ عنوان نباید حرکت داده شود و باید در یقه گردنی و روی تخته ستون فقرات ثابت شود تا تصویر برداری صورت گیرد.
با استفاده از اشعه ایکس مشخص می شود که چه شکستگی ها و یا ناهنجاری های استخوانی در بدن ایجاد شده است.
برای اینکه وجود لخته خون در نخاع و دیسک های فتق و … مشخص شود باید از ام ار آی کمک گرفت.
بعد از اینکه وضعیت سیستم داخلی بیمار مشخص شد، درمان های مورد نیاز به فوریت انجام می شود.
معمولا این بیماران در آی سی یو بستری می شوند تا از نظر فشار خون، تنفس مناسب و سیستم قلبی عروقی تحت نظر قرار گیرند.
- عمل جراحی برای نقاط آسیب دیده
بسته به وضعیت بیمار و اینکه نخاع در چه وضعیتی قرار دارد، احتمال انجام عمل جراحی وجود دارد.
معمولا زمانی که نخاع توسط لخته خون، دیسک فتق و یا ضایعه دیگر به حالت فشرده درآید، باید سریعا جراحی انجام شود تا از فشار وارده بر این ناحیه و آسیب بیشتر جلوگیری گردد.
در نهایت تشخیص انجام عمل جراحی بر عهده پزشک متخصص است.
- اقدامات بعد از انجام جراحی و ترخیص از مراکز درمانی
چه جراحی بر روی بیمار انجام شود یا خیر، پیگیری های بعد نقش بسیار مهمی در درمان مشکلات نخاعی دارد.
باید مراقبت ها و اقداماتی مانند توان بخشی برای این بیماران در اولویت قرار گیرند تا حدود زیادی بهبودی حاصل شود.
توان بخشی شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی و مراقبت های روحی و روانی از این بیماران است.
- فیزیوتراپی و درمان ضایعه نخاعی
برخی از تکنیک‌های فیزیوتراپی برای درمان ضایعه نخاعی شامل موارد زیر است:
- تمرینات دامنه حرکتی ( تمرینات غیر فعال در مفاصل و اندام های فلج- تمرینات فعال)
- تمرینات و حرکات غیر فعال در مفاصل و اندام های فلج
- تمرینات و حرکات مفاصل غیر فلج
- آموزش و تمرینات درمانی جهت جا به جایی و انتقال وزن
- استفاده از بیوفیدبک جهت تلاش آگاهانه برای حرکت عضلات فلج
- تحریک الکتریکی FES برای تقویت و انقباض عضلانی
- TENS ، US، گرمادرمانی جهت کاهش درد
- فیزیوتراپی کف لگن جهت درمان بی اختیاری ادرار و نقص عملکرد جنسی
درمان ضایعات نخاعی در زمینه ارتزها
ارتزهای متنوعی برای اینکه افراد آسیب نخاعی بتوانند دوباره بایستند و راه بروند،طراحی شده است اما هیچ کدام از آنها بدون مشکل نیستند.
نکته مهم این است که ارتز مناسب باید مطابق سطح ضایعه و همچنین توانایی فرد برای راه رفتن توسط بهترین دکتر درمان ضایعه نخاعی انتخاب شود.
بعضی از روش ها هستند که عملکرد افراد آسیب نخاعی را طی ایستادن و راه رفتن با ارتزهای مختلف ارزیابی می کنند.
طبق اظهارات استالرد و مازور فاکتورهای اصلی برای ارزیابی ارتز شامل موارد زیر است:
- استقلال بیماران در استفاده از ارتز
- میزان مصرف انرژی طی راه رفتن با ارتز
- زیبایی
- قابلیت اطمینان مکانیکی
- هزینه ارتز
برای ارزیابی،پارامتر هایی مانند سبک راه رفتن و میزانی که ارتز از زیر لباس دیده می شود در نظر گرفته می شود.
پارامترهای دیگری که برای ارزیابی ارتز استفاده می شوند شامل:
- کارایی ارتز طی راه رفتن
- سهولت استفاده از ارتز
- نیاز به وسیله کمکی برای راه رفتن
- زیبایی راه رفتن و ارتز
کارایی ارتز به عنوان میزان مصرف انرژی طی راه رفتن با ارتز تعریف می شود.
ویتل و همکاران پارامترهای دیگری را هم برای مقایسه عملکرد ۲۲ بیمار پاراپلژی که با ارتزهای ( HGO ) و ( RGO ) راه می رفتند،در نظر گرفتند.
آنها به برخی فاکتورها از جمله راحتی و زمان مورد نیاز برای ساخت ارتز،زمان مورد نیاز برای آموزش افراد،پارامترهای راه رفتن،زیبایی و هزینه نهایی ارتز و هزینه آموزش،توجه داشتند.
پارامترهای راه رفتن که توسط محققان کاردرمانی برای مقایسه عملکرد ارتز ها انتخاب شدند عبارتند از:
- آهنگ،طول قدم،سرعت راه رفتن،درصد فاز ایستایش در مقایسه با کل زمان راه رفتن
- الگوی حرکت
- دامنه حرکتی مفصل لگن در صفحات ساجیتال و کرونال
- زاویه حرکت و انتقال لگن
ثبات افراد هنگام ایستادن ساکن و انجام تکالیف دستی پارامتر دیگری بود که توسط کاردرمانان ضایعات نخاعی انتخاب شد.
پارامتر هایی مانند وزن ارتز،فاکتورهای مهمی برای جابجایی بیماران دارای ارتز نیست، چرا که هنگام راه رفتن متقابل نیازی نیست بیمار به طور کامل ارتز را از زمین بلند کند.
پژوهش دیگری برای حمایت از این عقیده که وزن ارتز تاثیری بر عملکرد افراد تی راه رفتن ندارد،توسط کور کوران و همکاران انجام شد.
تحریک الکتریکی عملکرد
تحریک الکتریکی عملکرد (FES) یکی از بخش‌های هیجان انگیز توانبخشی پس از SCI است که برای بسیاری از بیماران، به خصوص کسانی که از ضایعات ریسمان نخاعی شدید رنج می‌برند، نوید بخش است.
دستگاه FES اساساً یک تحریک کننده (تولید کننده) است که به چندین الکترود متصل می‌شود. این الکترودها از طریق عمل جراحی در نزدیکی ریسمان نخاعی کاشته می‌شوند.
FES پالس‌های الکتریکی خفیفی به ستون فقرات ارسال می‌کند که تقلید کننده سیگنال‌های مغزی هستند که باعث تحریک حرکت عضلانی می‌شوند.
هدف از FES، فعال کردن اعصابی است که در ضایعه نخاعی آسیب دیده‌اند و ممکن است امکان بازیافتن کنترل حرکتی، راه رفتن، حرکت دادن بخش فوقانی بدن و داشتن عملکرد طبیعی روده/ مثانه را برای شما فراهم کند.
علاوه بر این FES می‌تواند تغییرات مربوط به ایجاد عوارض سیستمیک ناشی از SCI مزمن از جمله زخم‌های فشاری و مشکلات تنفسی را کاهش دهد.
درمان FES زمینه‌ای است که به طور فعال تحت پژوهش قرار دارد و در حال حاضر تحریک کننده‌های پیشرفته‌ای در حال تولید هستند که می‌توانند نویدبخش درمان بهتری نیز باشند.
منظور از بهبودی در وضعیت بیمار مبتلا به ضایعه نخاعی چیست و مقدار آن چقدر است؟
بعد از ضایعه نخاعی مقداری از قدرت حرکتی و حسی بیمار برگشت می نماید.
این مقدار تحت اثر عوامل مختلفی بوده و در بیماران مختلف با یکدیگر متفاوت است ولی تا حدودی قابل پیش بینی است و بیشتر در طی شش ماه اول پس از ضایعه نخاعی دیده می شو دگاهی حتی سال ها بعد نیز بهبود دیده می شود..