یکی از مشکلاتی که اغلب افراد مسن با آن درگیر هستند، پوکی استخوان است. استخوان‌هایی که دچار پوکی می‌شوند، ترد و شکننده شده و همیشه در معرض خطر شکستگی هستند. شکستگی مهره‌ها باعث میشود ستون فقرات به سمت جلو قوس بردارد و فرد حالت خمیده به خود بگیرد. این حالت باعث فشار بر روی سایر اعضای بدن مانند سیستم گوارشی یا ریه‌ها شده و عملکرد آنها را نیز تحت تاثیر قرار میدهد. درمانی که برای شکستی استخوان ستون فقرات و پیشگیری از حالت خمیدگی انجام میشود، جراحی کیفوپلاستی تزریق سیمان به ستون فقرات است.
پوکی استخوان
در مورد افرادی که به هر دلیل دچار پوکی استخوان می شوند وجود یک ضربه و یا تصادف برای ایجاد شکستگی ضروری نیست بخصوص در پوکی استخوان شدید ممکن است ستون فقرات در اثر یک عطسه ساده دچار شکستگی شود ولی نوع شکستگی در اثر پوکی استخوان معمولا متفات بوده و بعنوان شکستگی Compression یا فشاری شناخته می شود. در پوکی استخوان قوام استخوان مهره ستون فقرات بدلیل کاهش تراکم ماده استخوانی داخل مهره کاهش یافته و ستون مهره در هم فرو می رود و در واقع ارتفاع مهره ستون فقرات کاهش می یابد. این امر باعث کوتاهتر شده قد بیمار مبتلا به پوکی استخوان نیز می گردد. اثرات تزریق سیمان در شکستگی مهره در اثر پوکی استخوان به خوبی اثرات آن در شکستگی مهره در اثر تصادف یا ضربه نیست و در موارد خاصی می تواند مفید باشد لذا در صورت انتخاب صحیح بیمار نتایج خوبی را به همراه خواهد داشت. علل دیگری مانند بیماریهای مزمن و توده ها و سرطانها نیز می توانند مهره را ضعیف کرده و باعث شکستگی بدون ضربه مهره شوند.
ورتبروپلاستی چیست؟
ورتبروپلاستی پروسه درمانی خاصی است که در آن یک سیمان مخصوص به مهره های شکسته فرد تزریق می شود. هدف از این کار تسکین درد نخاعی افراد و بازگشت قابلیت جابجایی و حرکت فرد است.
البته باید بگوییم که تمامی افراد، کاندیدای خوبی برای این پروسه درمانی خاص نیستند. برخی از تحقیقات و پژوهش ها نشان داده اند که ورتبروپلاستی به نسبت دیگر روش های درمانی مزایای کمتری دارد. از جمله این روش ها می توان به موارد زیر اشاره داشت:
- استراحت در تخت خواب
- مسکن های درد
- آرام کننده های عضلانی
- بند و کش های خاص کمر
- فیزیوتراپی
بیماران باید در مورد پروسه درمانی ورتبروپلاستی و ریسک ها و مزایایی که دارد با پزشک معالج خود صحبت کنند. برخی از پزشکان ممکن است این پروسه درمانی را در برخی شرایط خاص پیشنهاد کنند. به عنوان مثال اگر:
- روش های سنتی برای درمان مهره های شکسته در بدن و درد کمر تاثیری در بهبود وضعیت فرد نداشته باشند.
- فرد با مشکل درد شدید و طولانی مدت مواجه بوده و توانایی حرکت را از دست داده است.
- مهره های شکسته در نخاع منجر به بروز مشکلات جدی و خاصی شده اند که از جمله آن ها می توان به ترومبوز ورید عمیق، تسریع پروسه پوکی استخوان، مشکلات تنفسی، کاهش یافتن قد و مشکلات عاطفی یا اجتماعی.
جراحی تزریق سیمان به ستون فقرات
در این روش جراحی ابتدا بیمار به پشت خوابانده میشود و توسط دستگاه تصویربرداری مهره موردنظر مشخص خواهد شد. در این حالت ابتدا سوزنی وارد پوست و سپس به داخل مهره‌ها فرومی رود، در این حالت اگر به نمونه‌برداری نیاز باشد ابتدا قسمتی از استخوان مهره را به داخل سوزن کشیده و به‌عنوان نمونه برداشته می شود. سپس داخل جسم مهره بالنی با استحکام بسیار زیاد وارد و مایعی درون آن تزریق خواهد شد. بالن داخل مهره باد شده و منجر به باز شدن شکستگی میشود، این امر فضایی را برای تزریق سیمان فراهم میکند. سپس بالن تخلیه و سوزن مخصوص تزریق سیمان وارد محل میشود. سیمان مخصوص استخوان که به شکل مایع است در داخل مهره تزریق میشود. بعد از چند دقیقه سیمان داخل مهره سفت میشود و به استحکام مهره آسیب‌دیده کمک میکند.
اگر همراه با تزریق سیمان، قرار باشد از پروتز و پلاتین نیز استفاده شود در این حالت باید جراحی باز انجام شود.
جراحی ورتبروپلاستی چگونه انجام میشود؟
ابتدا به شما داروی آرام‌بخش تزریق میشود تا استرس و اضطراب شما از بین برود. سپس پزشک داروی بی‌حسی موضعی را در محل موردنظر تزریق میکند، پس از آنکه محل موردنظر بی‌حس شد، سوزنی کوچک را وارد استخوان آسیب‌دیده مهره می کند و سپس از تجهیزات مخصوص اشعه ایکس برای هدایت صحیح سوزن استفاده میکند. هنگامی‌که سوزن وارد موضع موردنظر شد پزشک به تزریق سیمان استخوان به درون استخوان می‌پردازد تا آن را درمان کند. سیمان تزریق شده به‌سرعت سفت و به استحکام استخوان کمک میکند. پزشک میتواند در همان لحظه به تزریق سیمان درون چندین استخوان آسیب دیده بپردازد.
جراحی کیفوپلاستی چگونه انجام میشود؟
جراحی کیفوپلاستی شبیه جراحی ورتبروپلاستی می‌باشد، البته تنها فرقی که میان این دو وجود دارد این است که پزشک یک بالن را وارد مهره کرده و به‌آرامی آن را باد میکند تا فضایی را در استخوان به وجود آورد سپس باد درون بالن تخلیه و فضای ایجاد شده توسط سیمان پر می شود.
چه عواملی در بروز شکستگی فشاری ستون فقرات نقش دارند؟
شکستگی فشاری ستون فقرات زمانی رخ میدهد که ساختارهای استخوانی یا مهره‌های ستون فقرات لغزش پیدا کنند که این امر باعث بروز درد شدید و بد شکلی و کاهش ارتفاع مهره‌ها خواهد شد. معمولا این شکستگی بیشتر در ستون فقرات ناحیه صدری و به ویژه در نقاط پایین آن رخ میدهد. اگرچه پوکی استخوان شایع‌ترین علت بروز این وضعیت است وجود تومورهای متاستاز دهنده یا ضرب دیدگی این ناحیه نیز در بروز شکستگی مهره‌های ستون فقرات نقش مهمی را ایفا میکند. افرادی که دچار پوکی استخوان شدید هستند انجام دادن برخی از فعالیت‌های ساده روزمره از قبیل بیرون آمدن از حمام، برداشتن یک شی سبک یا عطسه شدید میتواند باعث شکستگی مهره‌های ستون فقرات آنها شود. افرادی که دچار پوکی استخوان متوسط هستند معمولا ضرب دیدگی یا وارد شدن فشار بیش از حد به این ناحیه از قبیل تلاش برای برداشتن اشیای سنگین یا زمین خوردن میتواند باعث بروز شکستگی فشاری ستون فقرات شود. افرادی که ستون فقرات آنها کاملا سالم است معمولا در پی ضرب دیدگی شدید از قبیل تصادف با ماشین یا موتور سقوط از ارتفاع یا آسیب دیدگی در حین ورزش دچار شکستگی مهره‌های ستون فقرات می‌شوند. افرادی که زیر ۵۰ سال سن دارند و سابقه ضرب دیدگی و سقوط از ارتفاع را ندارند اما دچار شکستگی مهره شده‌اند باید به لحاظ وجود تومورهای متاستاز دهنده مورد ارزیابی قرار بگیرند. استخوان‌های ستون فقرات و به عبارتی مهره‌های این ناحیه یک مکان بسیار شایع برای تومورهای متاستاز دهنده محسوب می‌شوند. وجود تومور میتواند باعث تخریب بخشی از مهره شده و با ضعیف کردن استخوان منجر به افت آن شود.
برخی از کاربردهای معمول این روش ها چیست؟
ورتبروپلاستی و کیفوپلاستی برای درمان شکستگی های دردناک با فشرده سازی مهره در ستون فقرات استفاده می شود، که اغلب نتیجه پوکی استخوان است.
به طور معمول، vertebroplasty و kyphoplasty بعد از بی اثر بودن درمان های کم تهاجم مانند استراحت در رختخواب، بریس یا داروی ضد درد توصیه می شود. ورتبروپلاستی و کیفوپلاستی را می توان بلافاصله در بیماران مبتلا به درد مشکل ساز که نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارند، انجام داد. ورتبروپلاستی و کیفوپلاستی همچنین در بیمارانی با شرایط زیر کاربرد دارد:
- افراد مسن یا ضعیف هستند و پس از شکستگی احتمالا در بهبود استخوان اختلال دارند.
- افرادی به دلیل تومور بدخیم فشرده سازی مهره داشته باشند.
- به دلیل درمان طولانی مدت استروئید یا اختلال متابولیک از پوکی استخوان رنج می برند.
ورتبروپلاستی و کیفوپلاستی باید در طی هشت هفته از شکستگی حاد به کامل شود، تا بیشترین احتمال موفقیت درمان وجود داشته باشد.
ورتبروپلاستی و کیفوپلاستی درمان مناسبی برای عارضه‌های زیر نیست:
- این عمل‌ها معمولاً برای بیماران جوان‌تری که به جز شکستگی مشکل دیگری ندارند، توصیه نمیشود. چون تجربیات و شواهد درازمدت مربوط به تزریق سیمان در جسم مهره محدود است. به علاوه شکستگی‌های بیماران جوان‌تر سریع‌تر از شکستگی‌های بیماران مسن‌تر یا مبتلا به پوکی استخوان جوش می خورد.
- این عمل‌ها درمانی نیست که از شکستگی‌های بیماران مبتلا به پوکی استخوان در آینده جلوگیری کند. ورتبروپلاستی و کیفوپلاستی فقط برای ترمیم شکستگی‌های فشردگی تشخیص داده شده و التیام نیافته‌ی جدید کاربرد دارد.
- ورتبروپلاستی و کیفوپلاستی برای اصلاح انحناء غیرعادی ناشی از پوکی استخوان ستون فقرات کاربرد ندارد، اما اگر بدشکلی ناشی از شکستگی جدید باشد، تزریق سیمان در ستون فقرات از تشدید آن جلوگیری می کند.
- ورتبروپلاستی و کیفوپلاستی برای بیماران مبتلا به آمفیزم ریوی شدید یا دیگر بیماریهای ریوی مناسب نیست، چون برای این گروه از بیماران سخت است که یک تا دو ساعت برای انجام عمل ورتبروپلاستی روی شکم دراز بکشند. به همین دلیل امکانات خاصی برای راحت بودن این بیماران در نظر گرفته می شود.
- این عمل‌ها برای اصلاح شکستگی‌های جوش خورده و مزمن مهره‌ها مناسب نیست.
- ورتبروپلاستی و کیفوپلاستی برای بیمارانی که استخوان‌های سالم دارند یا مهره‌هایشان در اثر سانحه شکسته است، توصیه نمیشود.
- این عمل‌ها برای بیماران درگیر با انحناهای غیرعادی ستون فقرات، مانند اسکولیوز یا کیفوز (قوز)، که علت دیگری به جز پوکی استخوان داشته باشد، مناسب نیست.
ورتبروپلاستی و کیفوپلاستی برای بیماران دچار تنگی کانال نخاعی یا فتق دیسک کمر همراه با تحت فشار قرار گرفتن نخاع یا عصب و کاهش عملکرد عصبی توصیه نمی شود.
فواید کیفوپلاستی و ورتبروپلاستی
فواید تزریق سیمان به ستون فقرات شامل موارد زیر است:
- تزریق سیمان به ستون فقرات میتواند توانایی عملکرد بیمار را افزایش دهد و بیمار قادر است کم کم فعالیت‌های خود را مانند قبل انجام دهد و نیازی به برنامه توان‌بخشی و فیزیوتراپی ندارد.
- تزریق سیمان به ستون فقرات از لغزش بیشتر مهره جلوگیری میکند.
- تزریق سیمان به ستون فقرات درمانی برای تسکین درد ناشی از شکستگی فشاری مهره‌ها می‌باشد.
- بعد از تزریق سیمان به ستون فقرات بسیاری از بیماران توانایی حرکتی خود را به دست می‌آورند.
- در تزریق سیمان به ستون فقرات نیازی به ایجاد برش‌های بزرگ بر روی سطح پوست نیست و فقط یک برش بسیار کوچک روی پوست بیمار ایجاد میشود که نیاز به بخیه زدن نیز ندارد.
عوارض تزریق سیمان در ستون فقرات
این عمل به ظاهر ساده ممکن است در مواردی سبب بروز مشکلات و عوارض جدی گردد که در زیر به چند مورد اشاره می شود:
- تشدید درد: یکی از اهداف تزریق سیمان کاهش درد بیمار است اما در برهی موارد این اتفاق نمی‌افتد و حتی ممکن است درد بیمار تشدید شود بخصوص اگر محل تزریق درست انتخاب نشده باشد.
- ایجاد شکستگی در مهره مجاور: با تزریق سیمان و مستحکم شدن یک مهره در کنار مهره دچار پوکی شدید، فشار روی ستون فقرات به مهره‌های مجاور بیشتر شده و این مهره‌ها بیشتر در معرض خطر شکستن قرار میگیرند. به این دلیل پس از درمان شکستگی مهره ثانویه به پوکی استخوان لازم است درمان جدی برای رفع پوکی همه استخوان ها معمولا با داروهای تزریقی آغاز گردد.
- نشت سیمان: در زمانی که سیمان به شکل مایع تزریق می شود ممکن است از داخل فضای مهره به بیرون نشت کند و بعد سفت شود. اگر این محل نشتی خارج از کانال نخاعی باشد معمولا مشکلی ایجاد نمیشود اما اگر سیمان به داخل کانال نخاعی نشت کند ممکن است سبب ایجاد اثر فشاری روی عصبها و نخاع گردد؛ اتفاقی که گاهی با عوارض برگشت‌ناپذیر همراه است. مثلا ممکن است با از کار افتادن عصبی خاص بیمار توانایی حرکت قسمتی از پا را از دست بدهد و با توجه به استحکام بسیار زیاد سیمان بعد از سفت شدن، خارج کردن آن و برداشتن فشار از روی عصب کاری بسیار دشوار خواهد بود. البته این عارضه بسیار نادر اتفاق می‌افتد و گاهی با انجام همل جراحی به موقع برای رفع فشار از روی عصب، علائم بیمار بهبود می‌یابد.
- واکنش حساسیتی: سیمان استخوانی هم مانند هر دارو یا جسم خارجی ممکن است در بدن برهی افراد سبب ایجاد واکنش افزایش حساسیتی شود. درست مانند واکنش حساسیتی مثلا به پنی‌سیلین، از علائم این حساسیت، قرمزی و کهیر پوستی، افت فشار و اختلال تنفسی است که در زمان جراحی رخ میدهد و در موارد شدید ممکن است بسیار خطرناک باشد.
- آمبولی: آمبولی به معنی جابجا شدن ماده‌ای در خون به صورت غیر طبیعی است مانند آمبولی لخته، هوا یا چربی. در عمل جراحی تزریق سیمان هم ممکن است قطراتی از سیمان مایع وارد عروق اطراف مهره شده و در خون فرد به حرکت درآید و در نقطه‌ای دیگر که معمولا ریه است پس از سفت شدن، مسیر رگ را ببندد و مانند آمبولی لخته سبب مشکلات ریوی جدی شود. اگر حجم آمبولی کم باشد در بسیاری موارد مشکلی پیش نیامده و بیمار پس از به هوش آمدن عارضه‌دار نمی شود؛ اما در موارد آمبولی حجیم، با بسته شدن رگهای بزرگ ریه و نارسایی ریوی حتی میتواند تهدید جانی داشته باشد. متاسفانه بر خلاف آمبولی لخته که با داروهای ضداعقاد میتوان لخته را از بین برد، راهی برای ازبین بردن سیمان داخل عروق ریوی وجود ندارد و فقط درمانهای نگهدارنده با این امید که سایر رگهای ریوی بتوانند مشکل ایحاد شده برای قسمتی از ریه را جبران نمایند انجام می شود.