ورم لنفاوی، یا لنف ادم، یا ادم لنفاوی (به انگلیسی: Lymphedema) یک بیماری موضعی است که تورم ناشی از آن ممکن است دستگاه لنفاوی را به خطر بیاندازد.
سیستم لنفاوی به عنوان بخشی مهمی از دستگاه ایمنی بدن عمل می‌کند و مایعات برون‌سلولی به را جریان خون برمی‌گرداند.
لنف ادم غالباً از عوارض درمان سرطان یا بیماری انگلی ناشی می‌شود، اما در تعدادی از اختلالات ژنتیکی نیز مشاهده می‌شود.
اگرچه درمان ناپذیر و پیشرونده است، اما با تعدادی از روش‌های درمانی می‌توان علائم را بهبود بخشید. در این حالت بافت‌های لنفاوی در خطر عفونت هستند زیرا سیستم لنفاوی به خطر افتاده‌است.
تاکنون هیچ درمان مشخص و کاملی یافت نشده‌است، درمان‌های کنونی تنها علائم را بهبود می‌بخشد.
این درمان معمولاً شامل درمان با روش فشرده سازی، مراقبت از پوست، ورزش و تخلیه دستی لنفاوی (MLD) است که در مجموع به عنوان درمان ترکیبی احتقان شناخته می‌شود.
بر خلاف عقاید قدیمی و رایج داروهای ادرارآور مفید نیستند. شایان ذکر است جراحی آخرین راهکار بوده و به شریط پذیرفته‌است که با سایر اقدامات بهبودی حاصل نگردد.
علل لنف ادم
لنف ادم می تواند اولیه یا ثانویه باشد. این بدان معناست که ممکن است خود به خود رخ دهد (لنف ادم اولیه)، یا می تواند توسط بیماری دیگری ایجاد شود (لنف ادم ثانویه).
لنف ادم ثانویه بسیار شایعتر از لنف ادم اولیه است.
علل لنف ادم ثانویه
هر شرایط یا بیماری که به غدد لنفاوی یا عروق لنفاوی ما آسیب برساند می تواند باعث لنفادم شود.
علل لنف ادم ثانویه عبارتند از:
- عمل جراحی: برداشتن یا آسیب به غدد لنفاوی و عروق لنفاوی ممکن است منجر به لنفادم شود.
به عنوان مثال ، ممکن است غدد لنفاوی برای بررسی میزان گسترش سرطان پستان برداشته شوند و یا اینکه غدد لنفاوی ممکن است در جراحی که عروق خونی اندام را درگیر کرده، آسیب ببینند.
- پرتودرمانی برای درمان سرطان: تابش پرتو یا رادیاسیون می تواند باعث ایجاد زخم و التهاب در غدد لنفاوی یا عروق لنفاوی شود.
- سرطان: اگر سلولهای سرطانی عروق لنفاوی را مسدود کنند ، ممکن است لنفادم ایجاد شود.
به عنوان مثال ، یک تومور در حال رشد در نزدیکی غدد لنفاوی یا عروق لنفاوی می تواند بزرگ شود و جریان مایع لنفاوی را مسدود کند.
- عفونت: عفونت غدد لنفاوی یا انگل ها می توانند جریان مایع لنفاوی را محدود کنند.
لنف ادم مرتبط با عفونت بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری شایع است و در کشورهای در حال توسعه مشاهده می شود.
علل لنف ادم اولیه
لنف ادم اولیه یک بیماری نادر و ارثی است که به دلیل مشکلات رشد عروق لنفاوی در بدن ایجاد می شود.
لنف ادم اولیه در افرادی رخ می دهد که با اختلال در رشد عروق یا غدد لنفاوی به دنیا آمده اند. فقط حدود 6.5 درصد از موارد لنف ادم اولیه، مادرزادی است.
علل لنف ادم اولیه عبارتند از:
- بیماری Milroy (لنف ادم مادرزادی): این اختلال از نوزادی شروع می شود و باعث تشکیل غیر طبیعی غدد لنفاوی می شود.
- بیماریMeige (لنفادم praecox): این اختلال باعث ایجاد لنفادم در دوران بلوغ یا در دوران بارداری می شود و ممکن است تا 35 سالگی بروز کند.
- لنف ادم با تأخیر (لنف ادم tarda): این نوع از لنفادم به ندرت اتفاق می افتد و معمولاً پس از 35 سالگی شروع می شود.
علائم ورم لنفاوی دست یا لنف ادم چیست؟
تورم لنفاوی با علائم خاصی بعد از درمان سرطان پستان در ناحیه بازو بروز می‌کند.
درست در جایی که غدد لنفاوی برداشته شده است، این تورم نیز بروز می‌کند و می تواند کل دست را فرابگیرد.
میزان تورم در برخی از افراد آنقدر شدید است که بازوی آسیب دیده چند سانتیمتر از بازوی دیگر بزرگ‌تر دیده می‌شود. اما گاهی هم میزان آن خیلی چشمگیر نیست.
به طور کلی علائم این بیماری در کنار ورم بازو عبارتند از:
- احساس سنگینی یا گرفتگی در ناحیه بازو، قفسه سینه و یا زیربغل
- تنگ شدن لباس زیر و لباس
- احساس درد شدید در ناحیه بازو
- ناتوانی در خم کردن مفاصل، انگشتان دست، مچ دست، آرنج و شانه
- تورم دست‌ها
- احساس تغییر و ضخیم شدن پوست زیر بغل
- ضعیف شدن بازوها
در صورت مشاهده هر یک از این علائم باید با پزشک خود صحبت کنید. برای جلوگیری از وخیم‌تر شدن وضعیت لنف ادم باید درمان فورا شروع شود.
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به لنف ادم هستند؟
وضعیت های خاصی ممکن است احتمال وقوع لنف ادم را بیشتر کند. این موارد عبارتند از :
- جراحی های طولانی مدت و پیچیده ی پستان
- بروز عوارض موضعی بعد از جراحی
- برداشتن غدد لنفاوی ناحیه زیر بغل
- پرتودرمانی بعد از انجام عمل جراحی
- برخی رژیم های شیمی درمانی
- حرکت ندادن یا برعکس، استفاده بیش ازحد از بازو
- چاقی و افزایش وزن بعد از زایمان
- سن بالا
- ابتلا به بیماری های زمینه ای مانند دیابت و فشارخون بالا
چه مدت بعد از جراحی لنف ادم ایجاد می‌شود؟
اکثر بیماران معمولاً بلافاصله پس از جراحی لنف ادم را تجربه می‌کنند.
اولین نشانههای تورم در اطراف محل بخیه بروز می‌کند و اگر درمان نشود، ممکن است سفت و دردناک شود.
با گذشت زمان، میزان تجمع لنف نیز افزایش پیدا کرده و کم کم دست نیز ورم می‌کند. ممکن است باقی‌ماندۀ پستان نیز متورم شود.
در بیشتر بیماران حدود یک تا دو سال پس از جراحی تورم دست وضوح بیشتری پیدا می‌کند.
اما در برخی افراد ممکن است خیلی دیرتر و با گذشت چندین سال از زمان جراحی بروز کند. ممکن است لنف ادم با آغاز شیمی درمانی خود را نشان دهد.
عوامل متفاوتی از جمله ویژگی‌های ژنتیکی بیمار، نوع بدخیمی، وسعت توده، شرایط جراحی و غیره در زمان ایجاد و شدت بروز لنف ادم مؤثر هستند.
عوارض لنف ادم
لنف ادم در اندام فوقانی یا تحتانی می تواند منجر به عوارض جدی شود ، مانند:
عفونت ها: عفونت های احتمالی که می توانند از لنف ادم ناشی شوند، شامل:
- عفونت جدی باکتریایی پوست (سلولیت)
- عفونت عروق لنفاوی (لنفانژیت)
کوچکترین آسیب به اندام ها می تواند محلی برای ایجاد عفونت باشد.
لنفانژیوسارکوم: این بیماری، نوعی سرطان نادر در بافت نرم است که در موارد لنف ادم شدید درمان نشده ایجاد می شود.
علائم لنفانژیوسارکوم شامل لکه های پوستی به رنگ آبی-قرمز یا بنفش است.
تشخیص ادم لنفاوی
اگر در معرض خطر ادم لنفاوی هستید، به‌عنوان‌مثال، اگر اخیراً جراحی سرطان در غدد لنفاوی خود انجام داده‌اید.
پزشک فوق تخصص درد ممکن است بر اساس علائم و نشانههای شما انسداد لنفاوی را تشخیص دهد.
اگر علت ورم لنفاوی شما چندان واضح نیست، ممکن است پزشک آزمایش‌ها تصویربرداری را برای دیدن سیستم لنفاوی شما تجویز کند.
آزمایش‌ها تجویز شده ممکن است شامل موارد زیر باشد:
اسکن MRI
با استفاده از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی، تصویر 3 بعدی و با وضوح‌بالا از بدن شما گرفته می‌شود.
سی تی اسکن
در این روش اشعه ایکس تصاویر دقیق و مقطعی از ساختارهای بدن شما را ثبت می‌کند. سی تی اسکن می‌تواند انسداد در سیستم لنفاوی را نشان دهد.
سونوگرافی داپلر
این سونوگرافی با پرتاب امواج صوتی با فرکانس بالا، از سلولهای قرمز خون، جریان و فشارخون را بررسی می‌کند. این سونوگرافی می‌تواند به یافتن انسداد کمک کند.
تصویربرداری رادیونوکلاید از سیستم لنفاوی شما (لنفوسینتیگرافی)
در طول این آزمایش به شما یک ماده رادیواکتیو تزریق می‌شود و سپس توسط دستگاه اسکن می‌شود.
تصاویر حاصل نشان می‌دهد که کدام رگهای شما با مشکل انسداد مواجه است.
اقدامات پیشگیرانه جهت جلوگیری از ابتلا به لنف ادم
با رعایت نکات زیر احتمال بروز لنف ادم کاهش می یابد:
- رعایت بهداشت و جلوگیری از عفونت عضو
- جلوگیری از آسیب (ضربه، خراش، سوختگی) عضو
- استفاده صحیح از عضو و جلوگیری از کشش بیش از حد عضلات و حمل بار سنگین
- مراقبت دائم و جلوگیری از افزایش وزن
- انجام ورزش های سبک بهصورت منظم جهت جلوگیری از محدودیت حرکت شانه
- ماساژ مرتب گردن، زیر بغل و دست مبتلا، جهت به حرکت در آوردن لنف و ایجاد راه های فرعی برای تخلیه آن
آیا می توان مانع از ایجاد لنف ادم (ورم لنفاوی اندام فوقانی و تحتانی) شد؟
نمی توان مانع ایجاد لنف ادم اولیه در اندام ها شد.
اما اگر فردی در معرض خطر ورم لنفاوی ثانویه قرار داشته باشد ممکن است اقداماتی برای کاهش خطر ابتلا به لنف ادم انجام شود، مانند بعد از عمل جراحی سرطان یا درمان با اشعه.
مراحل زیر ممکن است به کاهش خطر ابتلا به لنف ادم در افراد مبتلا به لنف ادم ثانویه کمک کند:
- در صورت امکان، بازو یا پا آسیب دیده را بالاتر از سطح قلب نگه دارید.
- اجتناب از پوشیدن لباس و یا جواهرات تنگ و یا تنگ کننده (همچنین از استفاده از کاف های فشار خون در بازوی آسیب دیده اجتناب کنید).
- یک پد حرارتی (کیسه آب گرم،تشک برقی) را در منطقه آسیب دیده استفاده نکنید.
- از حمام داغ، حمام بخار، سونا، جکوزی و غیره استفاده نکنید.
- بدن را به اندازه کافی هیدراته نگه دارید (تاکید بر نوشیدن 6 تا 8 لیوان مایعات در روز خصوصاً آب).
- اجتناب از فعالیت سنگین و فعالیت شدید با اندام آسیب دیده.
- تشویق به به انجام فعالیت طبیعی روزمره و تاکید به انجام نرمش های آموزش دیده برای تخلیه ورم لنفاوی اندام مبتلا (بیماران توجه داشته باشند اندام مبتلا دچار خستگی نشود).
- یک کیسه یا بار سنگین را حمل نکنید.
- رعایت بهداشت عمومی کامل و مراقبت از پوست را آموزش ببینید.
- اجتناب از نیش حشرات و آفتاب سوختگی.
درمان ورم لنفاوی
بیماری ورم لنفاوی یک بیماری پیش رونده است و تشخیص و درمان به موقع، اهمیت بالایی دارد.
برای متوقف کردن پیشرفت این بیماری غالبا ناتوان کننده که مادام العمر همراه فرد است، تشخیص و معاینه علائم خفیفی که به تازگی بروز کرده اند نیز بسیار مهم است.
همچنین در صورت تشخیص ورم لنفاوی، درمان به ندرت حاصل می شود؛
اما درمان لنف ادم به صورت دقیق و پیشگیرانه می تواند باعث کاهش علائم، کندی یا توقف پیشرفت بیماری شود و در نتیجه از آسیب پذیری کمک کند.
به چند روش از تکنیک های درمان لنف ادم در زیر اشاره می کنیم:
- درمان پیچیده ضد احتقان (CDT):
این مرحله با یک مرحله درمانی فشرده شروع می شود که طی آن بیمار درمان و آموزش روزانه دریافت می کند و با مرحله نگهداری دنبال می شود.
چهار مرحله CDT عبارتند از:
تمرینات درمانی:
تمرین درمانی که شامل تمرینات سبکی می شود که با هدف تشویق حرکت مایع لنفاوی به خارج از اندام انجام می شود. همچنین ورزش باعث تخلیه ورم لنفاوی و جذب پروتئین از طریق انقباض عضله می شود.
مراقبت از پوست و پیشگیری از عفونت ها:
مراقبت خوب از پوست خطر عفونت های پوستی و سلولیت را کاهش می دهد و برای جلوگیری از ورم لنفاوی اکتسابی و عفونت پس از آن ضروری است.
در صورت عفونت بافت اندام متورم، کلیه موارد مراقبتی از پانسمان، باید توسط پرستار مراقبت از زخم ویزیت شود.
در این مرحله پانسمان زخم باید مکررا تعویض شود.
علاوه بر همه این موارد، خشکی پوست و خارش نیز باید مورد توجه قرار بگیرد.
تخلیه لنفاوی دستی (MLD):
در درمان لنف ادم از تکنیک های ماساژ درمانی ویژه برای انتقال مایع به غدد لنفاوی در حال کار استفاده می کند.
درمانگر لنف ادم همچنین چندین تکنیک ماساژ را آموزش می دهد که می تواند در مرحله نگهداری مورد استفاده قرار گیرد.
بانداژ لنف آدم چندلایه (MLLB):
پانسمان روی ماهیچه های اطراف عروق لنفاوی و گره ها پیچیده می شود تا به حرکت مایع در سیستم لنفاوی کمک کند.
پانسمان و استفاده از روش های فشردن به بهبودی، کمک زیادی می کند.
رعایت سفت و محکم بستن پوشش دهنده های فشرده کردن، برای تسکین درد و تورم ناشی از لنف ادم ضروری است.
- آموزش رژیم مناسب و الگوی زندگی صحیح:
رژیم مناسب و اصلاح الگوی زندگی برای کاهش احتباس مایعات و چگونگی جلوگیری از آسیب و عفونت، تاثیر گذار است.
- درمان دارویی: از این روش در ابتدای روند درمان استفاده می شود و برای کنترل درد و عفونت کاربرد دارد.
- آستین‌های کشی یا جوراب‌شلواری:
این موارد باید مناسب باشند و فشرده‌سازی تدریجی از انتهای اندام به سمت تنه را فراهم کنند. - باند:
باندها در انتهای اندام محکم‌تر و به تنه آزادتر پیچیده می‌شوند تا جریان لنفاوی را از انتها به سمت مرکز بدن هدایت کنند.
- دستگاه فشرده‌سازی پنوماتیک:
این آستین‌ها یا جوراب‌های بافتی متصل به یک پمپ است که فشرده‌سازی دائمی از انتهای اندام به مرکز بدن را فراهم می‌کنند.
این دستگاه ممکن است در کلینیک یا خانه استفاده شود و برای پیشگیری از زخم طولانی‌مدت مفید است.
اما در همه افراد مانند کسانی که دارای نارسایی احتقانی قلب، ترومبوز وریدی عمیق یا عفونت‌های خاص هستند قابل‌استفاده نیستند.
- باند یا لباس فشرده‌سازی
برخلاف سیستم گردش خون، سیستم لنفاوی هیچ پمپ مرکزی برای انتقال مایع به غدد لنفاوی ندارد.
در عوض، سیستم لنفاوی از اثر ماساژ عضلات اطراف برای حرکت مایع استفاده می‌کند. به همین دلیل ورزش بسیار مهم است.
باند یا لباس فشرده‌سازی مانند آستین، دستکش، جوراب ساق بلند یا جوراب‌شلواری که روی اندام‌های آسیب‌دیده قرار دارند به عنوان نیروی متضاد به عضلات عمل می‌کند.
ترکیبی از تمرین و فشرده‌سازی باعث می‌شود مایع به خارج از اندام آسیب‌دیده منتقل شود.
- ماساژ درمانی
برای شروع ممکن است ماساژهای ویژه‌ای به نام ماساژ تخلیه لنفاوی توسط یک متخصص درمانگر انجام شود تا مایع را از مناطق متورم به گره‌های لنفاوی، جایی که می‌توان آن را تخلیه کرد، منتقل شود.
متخصص غدد لنفاوی همچنین طیف وسیعی از تکنیک های ماساژ ساده‌تر را به شما آموزش می‌دهد که می‌توانید در طول دوره درمان برای کمک به رفع تورم استفاده کنید.
- لیزر درمانی سطح پایین
تراپیست برای لیزر درمانی وسیله‌ی دستی کوچکی را برای فواصل زمانی کوتاه هنگام انتقال لیزر بر روی پوستتان قرار می‌دهد.
این دستگاه بیشتر شبیه به گوش بین است و شما هنگام کار با آن چیزی را احساس نمی‌کنید.
برخی از تراپیست‌ها لیزر درمانی را امر مفیدی می‌دانند و آن را به برنامه‌ی درمانی اضافه می‌کنند بویژه اگر بافت سخت و ضخیمی در زیر پوست (آن را تصلب بافت می‌نامند) وجود داشته باشد.
- درمان های جراحی برای ورم لنفاوی (Lymphedema)
اگر سایر درمان های غیر جراحی موثر واقع نشوند ، جراحی در نظر گرفته می شود. همه افراد کاندید جراحی نیستند ، اما برای برخی افراد علائم با یک روش جراحی کاهش می یابد.
روش بای پس لنفاوی: عروق و رگهای لنفاوی در اطراف انسداد متصل شده و دوباره مسیر می شوند تا مایع لنفاوی بتواند مستقیماً به سیستم وریدی بدن تخلیه شود.
پیشرفت در تکنیک های جراحی در حال حاضر باعث کاهش خطرات و ایجاد روش های کمتر تهاجمی می شود.
انتقال غدد لنفاوی: گره های لنفاوی سایر قسمت های بدن در مناطقی قرار می گیرند که اختلال در سیستم لنفاوی وجود داشته باشد.
این روش به بازیابی سیستم لنفاوی سالم در آن منطقه کمک می کند.
لیپوساکشن: لیپوساکشن درمانی است که در آن چربی و سایر بافت ها از طریق یک برش کوچک در بدن شما برداشته می شود.
پوسته زدایی: شامل از بین بردن تمام پوست ، چربی و بافت ناحیه آسیب دیده و سپس قرار دادن پیوند پوست بر روی این ناحیه است. فقط در موارد بسیار پیشرفته و شدید استفاده می شود.
سخن آخر درباره بیماری لنف ادم
دستگاه لنفاوی بخش مهمی از دستگاه ایمنی و گردش خون است بیماری لنف ادم را می توان با رعایت نکات ساده قابل کنترل کرد و به جلوگیری بیماری لنف ادم و علائم آن کمک کرد.
به طور مثال با مصرف مکمل‌ها یا ترکیبات دارویی، کاهش وزن، ماندن در وزن مناسب، مراقبت و مرطوب نگه داشتن پوست، مراقبت از ناخن‌ها، پیشگیری از پارگی پوست و شیو کردن اندام‌های ورم کرده…
گرمای بیش از حد می توان به صورت قابل توجهی این بیماری را مدیریت کرد و به افزایش سرعت تخلیه لنف ادم کمک کرد تا از تورم و درد شدید جلوگیری شود.