هیپوترمی یا سرمازدگی (به انگلیسی: hypothermia) یک بیماری عمومی است که به دنبال کاهش دمای بدن باعث آسیب به همهٔ اندام‌ها و اختلال کارکرد آن‌ها میشود. متابولیسم گلوکز کاهش یافته و در نتیجه اسیدوز متابولیک رخ می‌دهد.
این وضعیت در صورت پیشرفت و عدم درمان می‌تواند باعث مرگ موجود زنده شود. درمان در این حالت شامل گرم کردن و مراقبت دقیق از فرد آسیب دیده می‌باشد.
اگر دمای مرکزی بدن به زیر ۲۵ درجه سلسیوس برسد مرگ (به احتمال قوی) بدون بازگشت اتفاق می‌افتد.
انواع هیپوترمی و درجه بندی آن
در هیپوترمی خفیف دمای بدن بین 35 تا 33 درجه سانتیگراد خواهد بود. در هیپوترمی متوسط ، دمای بدن 32 تا 28 درجه سانتی گراد و در هیپوترمی شدید این دما به 27 درجه و کمتر خواهد رسید.
چه عواملی باعث هیپوترمی می شود؟
هیپوترمی در اثر افت دمای بدن ایجاد می شود. در این هنگام بدن با استفاده از انرژی ذخیره شده در خود سبب تولید گرما می شود تا جایی که دیگر امکان گرم شدن وجود نداشته باشد. شرایط متفاوتی برای وقوع این حالات وجود دارد.
- هیپوترمی حاد
زمانی رخ می دهد که دمای بدن به طور ناگهانی کاهش یابد مانند افتادن در آب سرد، خیس شدن ناگهانی یا ماندن در هوای سرد. کوهنوردان، شکارچیان، بی خانمان ها و افرادی که برای مدت طولانی در معرض سرما قرار می گیرند از جمله افراد در معرض خطر هستند.
- هیپوترمی مزمن
هنگامی که دمای بدن در طول یک بازه زمانی کاهش پیدا کند هیپوترمی مزمن اتفاق می افتد.
افراد سالخورده و نوزادان که دیر تر گرم می شوند و افراد کم درآمدکه لباس گرم یا مناسبی در اختیار ندارند، با قرار گرفتن در معرض سرما به مدت طولانی، دچار هیپوترمی مزمن می شوند.
- هیپوترمی ناشی از خستگی
هنگامی که بدن قدرت کافی برای تولید گرما نداشته باشد، دچار افت دما می شود. افراد بیمار و کسانی که داروهای متفاوتی مصرف می کنند در معرض خطر هستند.
- هیپوترمی بعد از جراحی
حفظ دمای مناسب بدن پس از بیهوشی دشوار است و هنگامی که دمای بدن پس از عمل جراحی در بیمارستان کاهش یابد هیپوترمی ایجاد می شود.
علائم هیپوترمی
لرز اولین چیزی است که با شروع کاهش دما متوجه آن خواهید شد، چراکه دفاع خودکار بدن در برابر دمای پایین است و در واقع تلاشی است برای گرم‌کردن بدن. علائم و نشانه‌های هیپوترمی عبارت‌اند از:
- لرزیدن؛
- نبض ضعیف؛
- تنفس آرام و کم‌عمق؛
- ازدست‌دادن هوشیاری؛
- تکلم یا من‌من کردن مبهم؛
- گیجی یا ازدست‌دادن حافظه؛
- خواب‌آلودگی یا انرژی بسیار کم؛
- ناهماهنگی در تکان‌دادن دست‌وپا؛
- پوست قرمز روشن و سرد (در نوزادان).
فردی که دچار هیپوترمی است معمولا از وضعیت خود اطلاع ندارد، زیرا علائم سرمازدگی اغلب به‌تدریج شروع میشوند.
همچنین، ناتوانی در تفکر که همراه با هیپوترمی اتفاق می‌افتد مانع از خودآگاهی میشود. به‌علاوه، تفکر مغشوش ممکن است به رفتار مخاطره‌آمیز منجر شود.
علائم هشداردهنده هیپوترمی چیست؟
مراقب علائم هیپوترمی در خود نیز باشید. اگر دمای بدن شما بسیار پایین بیاید، ممکن است هشیاری کافی را نداشته باشید. با خانواده و دوستان خود درمورد علائم هشداردهنده صحبت کنید تا آن‌ها بتوانند مراقب شما باشند.
-
علائم اولیه هیپوترمی:
- سردی دست و پا
- صورت پف‌کرده یا متورم
- رنگ‌پریدگی پوست
- لرز (در برخی موارد فرد مبتلا به هیپوترمی لرز نمی‌کند)
- گفتار آهسته‌تر از گفتار معمولی یا کلمات ابهام‌آمیز
- خواب‌آلودگی
- عصبانی یا گیج بودن
-
علائم ثانویه هیپوترمی:
- آهسته حرکت کردن، مشکل در راه رفتن یا دست و پا چلفتی بودن
- حرکات سفت و تکانشی بازو یا پاها
- ضربان قلب آهسته
- تنفس آهسته و کم‌عمق
- سیاه شدن یا از دست دادن هوشیاری
چگونه بدن دمای خود را از دست می دهد؟
مکانیسم پایین آمدن دمای بدن، شامل موارد زیر می شود:
- گرمای تابشی. بیشتر اتلاف گرما و دمای پایین بدن به دلیل تابش گرما از سطوح حفاظت نشده بدن شما است.
- تماس مستقیم. تماس مستقیم با چیزهای بسیار سرد مانند آب سرد یا زمین سرد، باعث خارج شدن گرما از بدن شما می شود.
از آنجایی که آب در انتقال گرما از بدن بسیار خوب عمل می کند، در آب سرد بسیار سریع تر از هوای گرم دمای بدن پایین می آید.
به طور مشابه، از دست دادن گرمای بدن با پوشیدن لباس خیس بسیار سریع تر اتفاق می افتد. مانند وقتی که زیر باران گرفتار می شوید.
- باد. باد با از میان برداشتن لایه نازک هوای گرم از روی سطح پوست شما، گرمای بن را از بین می برد. عامل سرمای باد در از دست دادن دمای بدن اهمیت دارد.
چه افرادی در معرض خطر بیشتری هستند؟
- بروز هیپوترمی در افراد مسن، کودکان و نوزادان
این گروه از افراد به علت قدرت بدنی کمی که دارند بدنشان قادر به تنظیم دمای نرمال در این شرایط نیست. این افراد ممکن است حتی در محیط داخل خانه نیز دچار این مشکل شوند بنابر این باید از لباس مناسب و تهویه هوای مناسب در خانه استفاده کرد.
افرادی که به مدت طولانی در معرض هوای سرد قرار میگیرند نیز ممکن است دچار این مشکل شوند.
- بروز هیپوترمی در افراد دارای بیماری های ذهنی
این گونه افراد به دلیل مشکلاتی که در ارتباط با ذهن و حافظه دارند ممکن است توانایی درک مفاهیم را نداشته باشند و قدرت تشخیص کمتری داشته باشند و در سرما ممکن است احساس سرما نکنند و یا از لباس گرم و مناسب استفاده نکنند.
- بروز هیپوترمی در افرادی که تحت تاثیر الکل و یا مواد مخدر هستند
این افراد ممکن است درک درستی از هوای سرد نداشته باشند و سرما را حس نکنند. مصرف الکل در درون بدن باعث ایجاد احساس گرما میکند و فرد دمای پایین محیط را احساس نخواهد کرد.
در این حالت رگ های خونی گشاد شده و میزان زیادی از گرمای بدن از طریق پوست از دست میرود.
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
هنگامی که احساس می کنید به هیپوترمی مبتلا شده اید سریعا با اورژانس تماس بگیرید و در زمان انتظار سعی کنید آرام باشید و لباس گرم بپوشید.
شایع ترین دلیل هیپوترمی افت فشار خون و قرارگیری در شرایط آب و هوایی سرد و یا آب سرد می باشد که قرارگیری در هوای سرد شرایط را تشدید می کند.
برخی شرایطی که منجر به هیپوترمی می شود عبارتند از:
- پوشیدن لباس های نازک در هوای سرد
- قرارگیری در معرض هوای سرد
- تعویض نکردن لباس های مرطوب و رفتن به مکان گرم و خشک
- افتادن در آب مانند یک حادثه در قایق رانی
فرق سرمازدگی و هیپوترمی چیست؟
سرمازدگی و هیپوترمی هر دو در اثر قرار گرفتن در معرض سرما ایجاد میشوند و هر کدام می توانند اثرات طولانی مدت، حتی مرگ داشته باشند.
در سرمازدگی و هیپوترمی، بدن سعی می کند قرار گرفتن در معرض هوای سرد را با حفظ دمای ثابت برای گرم نگه داشتن خود جبران کند، که باعث از دست رفتن گرمای تولید شده می شود که با اتلاف گرما متعادل می گردد.
هیپوترمی به عنوان دمای بدن کمتر از ۳۵ درجه سانتیگراد تعریف میشود و علائم و نشانه های خفیف هیپوترمی بی حالی و گیجی است. با ادامه کاهش دمای بدن، فرد گیج تر می شود که منجر به تصمیم گیری ضعیف خواهد شد.
در این حالت به جای بیرون رفتن از سرما، بی تفاوتی ایجاد میشود و ممکن است فرد دچار هذیان شود و در نهایت حتی لباسهای خود را در بیاورد و سپس بر اثر مرگ ناگهانی قلبی جانش را از دست بدهد.
به نقل از emedicinehealth از سوی دیگر هنگامی که بدن در معرض عوامل محیطی مانند سرمای زیاد در زمستان قرار می گیرد، سعی می کند با گرفتن خون از پوست و اندام دورتر از اندام داخلی محافظت کند و آن را برای تولید گرما به اندام های داخلی منتقل می نماید که باعث میشود قسمتهای کوچکتر مانند انگشتان قربانی شوند.
راه درمان هیپوترمی چیست ؟
هیپوترمی یک مشکل پزشکی فوریتی است. اگر احتمال می دهید که خودتان یا فرد دیگری دچار هیپوترمی شده است، فوراً با اورژانس تماس بگیرید.
هدف از درمان هیپوترمی، افزایش و رساندن دمای بدن به یک حد نرمال است. تا زمان رسیدن اورژانس برای بهبود اوضاع می توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- فرد را با احتیاط جابه جا کنید.
بیمار را با احتیاط جابه‌جا کنید. از ماساژ دادن آن ها به منظور بهبود جریان خون بپرهیزید. هر حرکت شدید و اضافه‌ای ممکن است سبب ایست قلبی شود. سعی کنید آن ها را از سرما دور کنید.
- لباسهای خیس فرد را درآورید.
لباسهای خیس فرد را درآورید. در صورت لزوم آن ها را پاره کنید تا مجبور به تکان دادن فرد نشوید. کل بدن آن ها، حتی صورتشان را با پتوی گرم بپوشانید. پتو را روی دهان فرد قرار ندهید.
اگر به پتو دسترسی ندارید، از گرمای بدن خود برای گرم کردن آن ها استفاده کنید.
اگر هوشیار هستند، سعی کنید به آن ها سوپ و یا نوشیدنی گرم بدهید، چون این ها دمای بدن را افزایش می دهند.
- از کمپرس گرم استفاده کنید
از کمپرس گرم و خشک (نه داغ) مانند یک بطری آب گرم و یا یک حوله ی گرم استفاده کنید. کمپرس را فقط روی قفسه سینه، گردن یا کشاله ی ران قرار دهید.
از گذاشتن کمپرس روی بازوها یا پاها خودداری کنید و از لحاف برقی یا پد گرمکن یا لامپ حرارتی استفاده نکنید. قرار دادن کمپرس روی این مناطق، خون سرد را به سمت قلب، شش‌ها و مغز بازمی‌گرداند که این موضوع می‌تواند مرگبار باشد. دمای خیلی بالا هم می‌تواند پوست را بسوزاند و یا سبب ایست قلبی شود.
- بررسی تنفس فرد
تنفس فرد را بررسی کنید. اگر تنفس آن‌ها به طرز خطرناکی کند است و یا اگر هوشیاری خود را از دست داده‌اند، در صورتی که آموزش های لازم را دیده‌اید اقدامات احیای قلبی- ریوی (CPR) را انجام دهید.
- سی پی آر CPR
هیپوترمی شدید می‌تواند موجب از دست رفتن هوشیاری فرد شود. ممکن است در نظر افرادی که در اطرافشان هستند، به نظر برسد تنفسی وجود ندارد. CDC بیان میکند:
حتی در زمانی که به نظر می‌رسد فرد دچار مرگ شده است، سی پی آر باید انجام شود و شاید فرد احیا شود. انجام سی پی آر تا زمانی که فرد پاسخی دهد، و کمک‌های پزشکی در دسترس هستند برای گرم کردن قربانی باید انجام شوند.
در حقیقت هنگامی که به ظاهرقربانی دچار مرگ شده است، شرایط احیا فرد می‌تواند موفقیت آمیز باشد.
- درمان پزشکی
هیپوترمی شدید از نظر پزشکی با مایعات گرم، اغلب نمکی که به داخل رگ ها تزریق می شود، درمان می شود.
یک پزشک می تواند خون را دوباره گرم کند، روشی که در آن خون می گیرند، آن را گرم می کنند و سپس دوباره به بدن می رسانند.
گرم کردن مجدد راه هوایی را می توان از طریق ماسک و لوله های بینی نیز انجام داد. گرم کردن معده از طریق شستشوی حفره یا پمپ معده که در آن محلول گرم آب نمک به معده پمپ می شود نیز می تواند کمک کند.
- موارد احتیاط
شخص را با وسایلی مانند لامپ حرارتی یا حمام آب داغ به‌سرعت گرم نکنید.
تلاشی برای گرم کردن دست‌ها و پاها نداشته باشید. گرم کردن یا ماساژ دادن اندام‌های بدن فرد در این شرایط ممکن است بر قلب و ریه‌ها فشار وارد کند.
از دادن الکل یا سیگار به فرد بپرهیزید. الکل روند گرم کردن را به تأخیر می‌اندازد و محصولات دخانی در گردش خون که برای گرم کردن لازم است تداخل ایجاد می‌کنند.
چه نوشیدنی‌ها و خوراکی‌هایی می‌توان به فرد مبتلا به هیپوترمی داد؟
بیمار می‌تواند از نوشیدنی‌هایی چون سوپ یا هات‌چاکلت یا هر مایع گرم دیگر بدون الکل یا کافئین در صورت هوشیاربودن مصرف کند.
عوارض مرتبط با هیپوترمی چیست؟
مراقبت فوری پزشکی برای جلوگیری از عوارض بسیار مهم است. هر چه بیشتر صبر کنید، عوارض ناشی از هیپوترمی بیشتر خواهد شد.
عوارض عبارتند از:
- سرمازدگی یا مرگ بافت، که شایع ترین عارضه ای است که با یخ زدن بافت های بدن رخ می دهد.
- چل بلین، یا آسیب عصبی و عروق خونی
- قانقاریا یا تخریب بافت
- پای سنگر که تخریب اعصاب و رگ های خونی در اثر غوطه ور شدن در آب است
- هیپوترمی همچنین می تواند باعث مرگ شود.