عصب گلوفارنکس به عضله استیلوفارنژیوس الیاف حرکتی ارسال میکند و حس عمومی یک سوم خلفی زبان، حلق، لوزه ها، سطح داخلی پرده تمپان، و پوست گوش خارجی، فیبرهای حسی اختصاصی (چشایی) از یک سوم خلفی زبان، الیاف پاراسمپاتیک غده پاروتید و حس احشایی عمومی از اجسام کاروتید را تأمین میکند.
این عصب را می توان به وسیله تحریک یک سمت اوروفارنکس جانبی یا کام نرم با آبسلانگ و مشاهده بالارفتن دوطرفه کام (رفلکس gag )امتحان نمود. ضایعه مجزای عصب ۹ نادر است چرا که عصب ۹ در مجاورت عصب ۱۰ حرکت میکند.
علل بالقوه آسیب و یا اختلال عملکرد این عصب عبارتند از: ترومای زایمانی، ایسکمی، ضایعات توده ای، بیماری نورون حرکتی، آبسه رتروفارنژیال، و سندرم گیلن باره.
شیوع عصب گلوفارنکس بسیار کمتر از نورالژی عصب سه قلو ( تری ژمینال ) است .
اعتقاد بر این است که نورالژی گلوفارنکس (GPN) در اثر تحریک عصب نهم جمجمه ای به نام عصب گلوفارنکس ایجاد می شود. علائم معمولا در افراد بالای 50 سال شروع می شود.
در بیشتر موارد، منبع تحریک هرگز پیدا نمی شود. علل احتمالی این نوع درد عصبی (نورالژی) عبارتند از:
- رگ های خونی بر روی عصب گلوسوفارنکس فشار می آورند
- رشد در قاعده جمجمه بر روی عصب گلوسوفارنکس فشار می آورد
- تومورها یا عفونت های گلو و دهان که روی عصب گلوسوفارنکس فشار می آورند
عصب گلوفارنکس پنج عملکرد کلی دارد:
- موتور شاخه ای (وابران احشایی ویژه) – عضله استیلوفارنگئوس را تامین می کند.
- موتور احشایی (وابران احشایی عمومی) – عصب پاراسمپاتیک غده پاروتید را از طریق گانگلیون گوش فراهم می کند.
- حسی احشایی (آوران احشایی عمومی) – اطلاعات حسی احشایی را از سینوس کاروتید و بدن کاروتید حمل می کند.
- حس عمومی (آوران سوماتیک عمومی) – اطلاعات حسی کلی را از سطح داخلی پرده تمپان، حلق فوقانی (GVA) و یک سوم خلفی زبان ارائه می دهد.
- آوران احشایی (آوران احشایی خاص) – حس چشایی را از یک سوم خلفی زبان، از جمله پاپیلاهای دور شکم ایجاد می کند.
عصب گلوفارنکس همانطور که در بالا ذکر شد یک عصب مختلط است که از رشته های عصبی حسی و حرکتی تشکیل شده است.
منشاء رشته های حسی شامل حلق، گوش میانی، یک سوم خلفی زبان (شامل جوانه های چشایی) است. و بدن کاروتید و سینوس.
این فیبرها به بصل النخاع ختم می شوند. منشا فیبرهای حرکتی بصل النخاع است و به غده بزاقی پاروتید، غدد زبان خلفی و عضله استیلوفارنژئوس (که حین بلع حلق را گشاد می کند) ختم می شود.
شاخه های عصب گلوفارنکس عبارتند از:
- عصب تمپانیک (عصب AKA Jacobson) – حامل الیاف پاراسمپاتیک است و در نهایت به عصب پتروسال کوچک تبدیل می شود و از طریق فورامن اوال از جمجمه خارج می شود و در گانگلیون گوش سیناپس قرار می گیرد.
- عصب استیلوفارنژیال – عصب حرکتی عضله استیلوفارنکس را فراهم می کند.
- عصب به سینوس کاروتید – با عصب واگ ارتباط برقرار می کند تا سیگنال هایی را از گیرنده های فشاری در سینوس کاروتید و گیرنده های شیمیایی در بدن.
- کاروتید حمل کند – این به تنظیم فشار خون (سینوس کاروتید) و نظارت بر سطح اکسیژن و CO2 خون (بدن کاروتید) کمک می کند.
- شاخه های حلقی – به شاخه های حلقی عصب واگ و اعصاب سمپاتیک می پیوندند تا شبکه حلقی را تشکیل دهند که ماهیچه های حلق را عصب می کند.
- شاخه های لوزه – عصب حسی را برای لوزه پالاتین فراهم می کند.
- شاخه های زبانی – پاپیلاهای دریچه ای، غشای مخاطی و غدد فولیکولی زبان خلفی را تامین می کنند.
نورالژی گلوفارنکس
نورالژی، درد شدید ناشی از آسیب یا آسیب به عصب است. عصب گلوفارنکس، نهمین عصب جمجمه‌ای است که از ساقه مغز در داخل جمجمه ایجاد می‌شود. این حس را در پشت گلو و زبان و بخش‌هایی از گوش ایجاد میکند.
هنگامی که عصب گلوفارنکس تحریک می‌شود، یک حمله درد شدید شبیه شوک الکتریکی در پشت گلو، زبان، لوزه یا گوش احساس می‌شود.
ممکن است در ابتدا حملات کوتاه و خفیف همراه با دوره‌هایی از بهبودی را تجربه کنید. اما نورالژی می‌تواند پیشرفت کند و باعث حملات طولانی‌تر، مکرر و درد شدید شود.
درد عصب گلوفارنکس می‌تواند شبیه به نورالژی عصب سه قلو باشد و به اشتباه تشخیص داده شود. حتماً به یک جراح مغز و اعصاب متخصص برای تشخیص درد صورت مراجعه کنید تا بتواند به درستی تشخیص دهد.
عملکردهای پاراسمپاتیک
عصب گلوفارنکس عصب پاراسمپاتیک را به غده پاروتید می دهد. این الیاف از هسته بزاق تحتانی CN IX منشا می گیرند. این فیبرها همراه با عصب تمپان به گوش میانی حرکت می کنند.
از گوش، الیاف به عنوان عصب پتروزال کوچکتر، قبل از سیناپس در گانگلیون گوش ادامه می یابند.
فیبرها سپس روی عصب گوش گیجگاهی به سمت غده پاروتید حرکت می کنند، جایی که اثر ترشحی حرکتی دارند.
به یاد داشته باشید – اگرچه عصب صورت به پنج شاخه انتهایی خود در غده پاروتید تقسیم می شود، این عصب گلوفارنکس است که در واقع غده را تامین می کند.
چه شرایطی بر عصب گلوفارنکس تأثیر می گذارد؟
بسیاری از شرایط می توانند بر CN IX تأثیر بگذارند، که برخی از آنها می توانند بر کیفیت زندگی تأثیر بگذارند. آنها عبارتند از:
نورالژی گلوفارنکس (GPN): عطسه، جویدن، بلع و سایر فعالیت‌ها باعث بروز دوره‌هایی از درد شدید در گلو، پشت زبان یا گوش میانی می‌شود. ترس از حملات آینده می تواند خوردن را دشوار کند.
فلج عصب گلوفارنکس: یک آسیب یا وضعیت پزشکی بر عملکرد عصب CN IX تأثیر می گذارد.
عصب ممکن است به طور جزئی یا کامل فلج شود، به این معنی که نمی تواند کار خود را انجام دهد. فلج عصب گلوفارنکس گاهی از عوارض سکته مغزی است.
سایر شرایط عبارتند از:
- تومورها و سرطان هایی که بر شما تأثیر می گذارند:
- مغز.
- لب ها، زبان و سایر قسمت های حفره دهان.
- قسمت میانی گلو (اوروفارنکس).
- پایه جمجمه.
- لوزه ها.
- جعبه صدا (حنجره).
عوارض ناشی از اقدامات پزشکی مانند:
اندارترکتومی کاروتید: این روش تجمع چربی را از شریان کاروتید شما حذف می کند. این رگ خون را به مغز شما می رساند. شریان کاروتید در مجاورت عصب گلوفارنکس قرار دارد.
ماسک حنجره ای قرار دادن راه هوایی: لوله ای که ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی از طریق دهان و قسمت بالای گلو عبور می دهند.
اکسیژن یا داروهایی را به شما می‌رساند که شما را بخوابانند. این لوله ممکن است به بافت حساس گلو، از جمله عصب گلوفارنکس آسیب برساند.
برداشتن لوزه: برخی از افراد پس از برداشتن لوزه سندرم ایگل را تجربه می کنند.
این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که بافت اسکار اضافی رشته‌های عصبی جمجمه مجاور را کشیده می‌شود. ممکن است درد در گلو، گردن یا گوش خود احساس کنید.
از جمله عواقب جدی‌تر اختلال عملکرد گلوفارنکس عبارتند از:
- از دست دادن رفلکس سینوسی کاروتید، منجر به کاهش جریان خون، که عملکرد مغز را مختل می کند.
- دیسفاژی، که مشکلات بلع است
- دیسفونی، یک اختلال صوتی به دلیل اسپاسم در حنجره که باعث شکستن صدا و سفت شدن یا فشار می‌شود.
- از دست دادن رفلکس گگ
- از دست دادن حس چشایی در یک سوم عقبی زبان
- کاهش ترشح بزاق
چگونه می توانم از مشکلات عصب گلوفارنکس پیشگیری کنم؟
ممکن است پیشگیری از برخی علل بیماری CN IX ممکن نباشد. شرایطی مانند نورالژی گلوسوفارنکس بدون هیچ دلیل شناخته شده ای ممکن است رخ دهد.
اگر برای ترمیم یک مشکل در نزدیکی CN IX به یک روش پزشکی نیاز دارید، پیدا کردن یک جراح با تجربه ضروری است. پزشکانی که حجم بالایی از نوع عمل مورد نیاز شما را انجام می دهند، انتخاب ایده آلی هستند.
برخی از شرایط، مانند سرطان هایی که حفره دهان و گلو شما را تحت تاثیر قرار می دهند، قابل پیشگیری هستند. اقداماتی که می توانید برای کاهش خطر انجام دهید عبارتند از:
- در صورت استفاده از تنباکو، سیگار را ترک کنید.
- محدود کردن میزان و تعداد دفعات مصرف الکل.
- دریافت واکسن ویروس پاپیلومای انسانی (HPV).
- داشتن یک سبک زندگی سالم با رژیم غذایی مغذی و فعالیت بدنی منظم.
ارزیابی
رفلکس گگ دهان آزمایش می‌شود، از بیمار خواسته می‌شود بلع یا سرفه کند و مشکلات گفتاری به عنوان بخشی از آزمایش‌های بالینی ارزیابی می‌شود تا تشخیص داده شود که آیا عصب گلوسوفارنکس آسیب دیده است یا خیر.
برای ارزیابی اختلال چشایی، پزشک ممکن است از مواد تلخ و ترش برای آزمایش یک سوم خلفی زبان استفاده کند. برای تعیین یکپارچگی عصب گلوفارنکس، می توان حس و طعم کلی بیمار در قسمت خلفی زبان را آزمایش کرد.
از آنجایی که فقط فیبرهای آوران درگیر در رفلکس گگ توسط عصب گلوسوفارنژیال منتقل می شود، از رفلکس گاگ نیز می توان برای ارزیابی عصب گلاسفی و حلق استفاده کرد، اما عصب واگ را نیز ارزیابی می کند.
اگر GPN دارید، گزینه های درمانی شامل:
داروها و روش های جراحی است. هر کدام پتانسیل کاهش و حتی رفع درد ناتوان کننده را دارند.
- داروها
درمان خط اول ما دارو است. داروهایی که در تسکین درد GPN بهترین عملکرد را دارند داروهای ضد تشنج مانند:
کاربامازپین (تگرتول)، گاباپنتین (نورونتین)، فنی توئین (دیلانتین)، پره گابالین (لیریکا)، اکسکاربازپین (تری لپتال) و باکلوفن (لیورسال) هستند.
اگر این داروها اثر نکنند، کار را متوقف کنند یا عوارض جانبی غیرقابل تحملی ایجاد کنند، مرحله بعدی جراحی است.
- عمل جراحي
رایج ترین روش رفع فشار میکروواسکولار است که در تسکین درد GPN زمانی که مشکل زمینه ای فشار رگ خونی بر روی عصب باشد، بسیار موثر است.
در این روش، جراح سوراخ کوچکی در جمجمه ایجاد میکند، رگ خونی آزاردهنده را از عصب دور میکند و یک پد تفلون کوچک را بین رگ و عصب قرار می‌دهد.
تسکین درد طولانی مدت برای 80 درصد بیمارانی که تحت این عمل جراحی قرار می گیرند به دست می آید.
اگر ارزیابی ما هیچ فشردگی عصب آشکاری را نشان نداد، ممکن است روشی را انجام دهیم که شامل بریدن عصب گلوفارنکس و بخش‌هایی از عصب واگ است که طولانی‌ترین عصب جمجمه‌ای بدن است.
این جراحی همچنین می تواند درد بیماران را تسکین دهد.