روماتیسم یا اختلالات روماتیک شرایطی است که موجب درد مزمن و اغلب متناوبی می گردد که بر روی مفاصل یا بافت همبند اثرگذار است.
روماتیسم نمایانگر اختلال بخصوصی نیست، بلکه بیش از ۲۰۰ نوع شرایط و بیماری مختلف را پوشش می دهد :
شامل التهاب مفصلی و “روماتیسم غیر-مفصلی” که به “نشانگان درد ناحیه‌ای” یا “روماتیسم بافت نرم” نیز میشود.
همپوشانی نزدیکی بین اختلال بافت نرم و روماتیسم وجود دارد. برخی مواقع، عبارت “اختلالات روماتیکی بافت نرم” جهت توصیف این شرایط به کار می رود.
عبارت “بیماری‌های روماتیکی” در MeSH جهت ارجاع به اختلالات بافت همبندی به کار رفته است.
شاخه‌ای از پزشکی که به تشخیص و درمان روماتیسم اختصاص یافته است را روماتولوژی می‌نامند.
علائم رماتیسم مفصلی
- درد و التهاب مفاصل که اغلب بطور قرینه دیده رخ میدهد.
- تورم و گرمی مفاصل
- کاهش دامنه حرکتی مفاصل درگیر
- حساسیت مفاصل درگیر به لمس و فشار
- خشکی مفاصل بخصوص پس از بی حرکتی طولانی مدت مفصل
- ضعف و خستگی مزمن
- ندول های رماتیسمی
- بی اشتهایی
- دردهای مبهم عضلانی
- لنگیدن حین راه رفتن
- دفورمیتی و تغییر شکل مفاصل درگیر
- درگیری عروق خونی و عصبی ، تنگی نفس و مشکلات چشمی از جمله علائم و عوارضی هستند که در صورت درگیر سایر ارگان های بدن ممکن است رخ دهند.
علت رماتیسم مفصلی چیست؟
بیماری روماتیسم مفصلی جزو دسته ای از بیماری های انسان است که به آنها بیماری های خود ایمنی یا اتو ایمیون Autoimmune disease میگویند.
بدن انسان سیستم دفاعی خاصی دارد که با استفاده از آن در برابر تهاجم میکروب ها از خود دفاع میکند.
یکی از روش های سیستم دفاعی بدن، تولید مواد خاصی به نام آنتی بادی Antibody یا پادتن است.
این مواد که از جنس پروتئین هستند به میکروب ها میچسبند و موجب تخریب آنها میشوند.
گاهی اوقات سیستم دفاعی بدن به دلایلی که هنوز بر ما ناشناخته است بعضی از سلول های بدن خود انسان را غریبه و مهاجم تشخیص داده و بر علیه آنها آنتی بادی یا پادتن تولید میکند.
این آنتی بادی ها به سلول ها حمله کرده و موجب آسیب آنها میشوند. مکانیسم ذکر شده علت اصلی بروز بیماری های خود ایمنی است.
در روماتیسم مفصلی هم سیستم ایمنی به سلول های بدن بخصوص سلول های سینوویوم Synovium cells بعضی از مفاصل حمله کرده و موجب تغییراتی در آنها میشوند.
سینوویوم لایه ای از سلول ها است که سطح درونی کپسول مفصلی را فرش میکنند و موجب ترشح مایع مفصلی ( مایع سینوویوم) میشوند.
تاثیر آنتی بادی ها بر سلول های سینوویوم موجب میشود سلول های این لایه افزایش پیدا کرده و در نتیجه لایه سینوویال ضخیم، متورم و همچنین ملتهب شود.
مراحل بیماری روماتیسم مفصلی چیست؟
آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی در اکثر اوقات بتدریج و در عرض چند هفته بروز میکند.
این علائم معمولا در ابتدا بصورت احساس خشکی حرکتی در انگشتان و مچ دست یا در کف پا بخصوص در صبح بعد از برخاستن از خواب است که بتدریج در طول روز از شدت آن کاسته میشود.
در اوائل بیماری این علامت فقط در بعضی از روزها وجود دارد ولی بتدریج هر روز احساس میشوند.
بعد از مدتی در همان مفاصل درد و تورم ایجاد میشود و ممکن است بتدریج مفاصل بیشتری از بدن درگیر شوند.
در درصد کمی از بیماران سیر بیماری بصورت های دیگر دیده میشود بطور مثال:
درد و تورم بسرعت و در عرض چند روز در بسیاری از مفاصل بدن بروز میکند.
درد و تورم و خشکی بمدت چند روز و در چند مفصل بدن ایجاد شده و بعد از چند روز علائم فروکش میکند.
بعد از مدتی دوباره این دوره شروع شده و خاموش میشود و این دوره ها به تناوب تکرار میشوند.
درد و تورم فقط در یک یا دو مفصل (اغلب اوقات زانو) است. این شکل از بیماری بیشتر در خانم های جوان دیده میشود.
گاهی اوقات در ابتدا علائم بیمار بصورت علائم غیر مفصلی مانند درد عضلانی، کم خونی، کاهش وزن و تب است و علائم مفصلی کمتر دیده میشود.
شدت آرتریت روماتوئید در بیماران مختلف، متفاوت است.
بیماری معمولا بصورت مزمن و عود کننده است یعنی مدت طولانی ادامه میابد ولی علائم آن گاهی اوقات زیاد شده و شعله ور میشود و گاهی اوقات فروکش کرده و کاهش میابد.
گاهی اوقات فاصله بین دوره های شعله ور شدن بیماری ماهها و یا حتی سالها است.
در هر دوره شعله ور شدن بیماری آسیب بیشتری به مفاصل درگیر وارد میشود و این آسیب ها بتدریج موجب ناتوانی و از کارافتادگی بیمار میشود.
بندرت ممکن است بیماری فروکش نکند و بطور مداوم در حال شدت یافتن باشد. در این بیماران آسیب های مفصلی بسرعت ایجاد شده و پیشرفت میکند.
آسیب مفصلی ممکن است بصورت آسیب غضروف مفصل باشد. در این موارد غضروف دچار خوردگی مشود و مفصل بتدریج پوشش غضروفی خود را از دست میدهد.
استخوان نزدیک مفصل کم کم دچار پوکی میشود.
ممکن است کپسول مفصل و یا رباط های اطراف مفصل هم آسیب ببینند. این آسیب های مفصلی بتدریج ایجاد میشوند ولی سرعت پیشرفت آنها از یک بیمار به بیمار دیگر متفاوت است.
به مرور زمان مفصل تغییر شکل پیدا میکند و بیمار در استفاده از مفصل مبتلا دچار مشکل میشود. بطور مثال انگشتان دست و مچ دست تغییر شکل داده و استفاده از دست مشکل میشود.
معمولا در ابتدای بیماری نمیتوان پیش بینی کرد که آیا سیر آن سریع یا آهسته است.
عوارض رماتیسم مفصل
- عفونت : برای درمان و مقابله با رماتیسم مفصل بیمار، داروهایی را مصرف می کند که ممکن است سیستم ایمنی بدن را مختل کرده و همین عامل باعث افزایش احتمال ابتلا به عفونت را افزایش می دهد.
- افزایش چربی بدن
افرادی که مبتلا به رماتیسم مفصل هستند مانند افراد چاق، درصد بیشتری از بدنشان دارای چربی است.
- سندرم تونل کارپال : فردی که رماتیسم مفصل دارد ، این بیماری روی مچ و انگستان دست موثر بوده و ممکن است باعث ایجاد درد در این نواحی شود.
- مشکلات قلبی: روماتیسم مفصل خطرمسدود سازی جریان قلب را به دنبال دارد.
- بیماری ریه: افرادی که به رماتیسم مفصل مبتلا هستند، ممکن است دچار التهاب و زخم در ناحیه ریه شده و می تواند مشکلات تنفسی را به همراه داشته باشد.
- لنفوم: این بیماری ممکن است مشکلاتی رادر سیستم لنفاوی ایجاد کند.
- خشک شدن چشم و دهان : بیماری رماتیسم مفصل ممکن است اختلالاتی را به وجود آورد که منجربه خشک شدن چشم و دهان گردد.
- پوکی استخوان : خود بیماری رماتیسم مفصل و داروهای مصرفی آن، خطر ابتلا به پوکی استخوان را بسیار افزایش می دهد و منجربه تضعیف استخوان و ایجاد شکستگی خواهد شد.
عوامل افزایش دهنده احتمال ابتلا به رماتیسم مفصلی
عوامل افزایش دهنده احتمال ابتلا به روماتیسم مفصلی عبارتند از:
- جنسیت: روماتیسم مفصلی در زنان شایع تر از مردان می‌باشد.
- سن: روماتیسم مفصلی در همه سنین می‌تواند رخ دهد، اما عموماً در سنین ۳۵ تا ۶۰ سالگی بروز می‌یابد.
- سابقه خانوادگی: در صورت ابتلای یکی از افراد خانواده به آرتریت روماتوئید، احتمال ابتلای دیگر اعضای خانواده هم افزایش می‌یابد.
علائم بیماری رماتیسم مفصلی بسته به مرحله بیماری می تواند خفیف و یا شدید باشد.
در این بیماری در زمان حمله مفاصل ملتهب و دردناک شده، دامنه حرکتی و قدرت عضلات کاهش می‌یابد.
در بیماری روماتیسم، هم در زمان حمله و هم در فاز آرامش باید تمرینات مناسب توسط بیمار انجام شود.
زیرا در صورتی که مفاصل به حال خود رها شوند، عدم حرکت باعث خشکی مفصلی و کاهش دامنه حرکتی و در نتیجه تغییر شکل مفصل می‌گردد.
تغییر شکل و خشکی مفصلی در بیماری روماتیسم مفصلی و به خصوص در مفاصل انگشتان دست شایع بوده و باعث ناتوانی فرد در انجام کارهای روزانه می‌گردد.
تفاوت رماتیسم و آرتروز
آرتروز جزء آن دسته از بیماری هایی می باشد که به علت ناتوانی در میان سالمندان رواج بسیاری دارد و از شایع ترین نوع آن می توان به آرتروز لگن در مردان و آرتروز مفاصل انگشت در زنان اشاره کرد.
از مهم ترین عامل خطر زایی در آرتروز افزایش سن می باشد یعنی هر چه سن شما بالا برود خطر ابتلا به این بیمای بسیار زیاد است.
آمارهای پزشکی نشان داده است که چیزی نزدیک به 2 درصد زنان در سن 45 سالگی و 70 درصد درسن 65 سالگی به بیمای آرتروز مبتلا می شوند.
ناگفته نماند که عوامل ژنتیکی میتوانند در بروز این بیماری تاثیر گذار باشند.
اما بیماری رماتیسم که علت این بیماری ناشناخته است و تنها راه تشخیص آن التهاب مفاصل محیطی می باشد.
برخی از افراد ممکن است به صورت بسیار خفیف به این بیماری مبتلا شوند و آسیب های جزئی در مفصل های بدن این افراد مشاهده شود.
بیماری رماتیسم در زنان نزدیک به 3 برابر مردان رواج دارد و می توان گفت از بیماری هایی می باشد که در زنان رواج بیشتری دارد.
شروع این بیماری در سنین 35 تا 50 سالگی می باشد.
شاید بد نباشد که بدانید بیماری رماتیسم در دو سوم افراد بدون هیچ خستگی و سرو صدایی بروز می کند.
از علائمی که نشان دهنده بیماری رماتیسم می باشند عبارتند از: بی اشتهایی، ضعف عمومی، کاهش وزن و علائم مبهم عضلانی اسکلتی
و اما تفاوت رماتیسم و آرتروز عنوان کردیم که بیماری آرتروز در سنین بالا و در میان افرادی که دارای وزن بالایی می باشند به وجود می آید و این دسته از افراد زودتر به این بیماری مبتلا می شوند.
در حالیکه رماتیسم یک بیماری خود ایمنی بوده و در سنین جوانی فرد را درگیر می کند.
اهمیت تغذیه در جلوگیری از بروز بیماری های مفصلی نقش مهمی دارد.
شاید این موضوع را بخوبی ندانید که علل مهم بروز بیماری رماتیسم عوامل محیطی مانند استرس می باشد که این روزها در میان تمامی افراد رواج بسیاری دارد.
برای جلوگیری از انواع بیماری های رماتیسم و آرتروز تغذیه مناسب نقش مهمی دارد شما باتغذیه سالم و استفاده از لبنیات می توانید از بروز این دو بیماری جلوگیری کنید.
مراقبت از رماتیسم در منزل! چه نکاتی را باید رعایت کنیم؟
- افزایش دانش و اطلاعات در خصوص بیماری
- حفظ استقلال و حریم شخصی بیمار
- حفظ صبر و آرامش
- مشورت دوره ای با پزشک روماتولوژیست
- حفظ روابط اجتماعی
- مشارکت و همراهی افراد خانواده
- ورزش و فعالیت های جسمانی مستمر
- کمپرس گرم یا سرد
- استفاده از ماساژ
- برنامه ریزی فعالیت های روزانه
- رژیم غذایی مناسب
- ایجاد تغییرات در منزل
مهمترین معیارهای تشخیص روماتیسم مفصلی
هیچکدام از علائم بیماری روماتیسم مفصلی مختص به این بیماری نیستند و میتوانند در دیگر بیماری ها بخصوص دیگر بیماری های روماتیسمی دیده شوند.
در نتیجه تشخیص این بیماری قدری مشکل است.
هفت معیار وجود دارد که هرچه تعداد بیشتری از آنها در یک بیمار موجود باشند احتمال اینکه مشکل بیمار روماتیسم مفصلی باشد بیشتر است.
این معیارها عبارتند از :
- خشکی صبحگاهی در مفاصل که بیش از یک ساعت طول بکشد
- تورم مفصلی در حداقل سه مفصل از بدن
- تورم در یکی یا چند تا از مفاصل دست (مفاصل انگشت یا مچ دست)
- تورم در دو مفصل قرینه در دو طرف بدن
- وجود ندول های زیر جلدی
- تست آزمایشگاهی “فاکتور روماتوئیدی ” RF مثبت
- کاهش دانسیته استخوان در استخوان های دست و خوردگی سطوح مفصلی در مفاصل دست در رادیوگرافی بیمار
چگونه از روماتیسم پیشگیری کنیم؟
برای جلوگیری از برخی بیماری‌های روماتیسم، از جمله اسپوندیلیت آنکیلوزان، فیبرومیالژیا، نقرس، آرتریت عفونی، بیماری لایم، لوپوس، آرتریت پسوریازیس و روماتیسم مفصلی، هیچ روش شناخته‌شده‌ای وجود ندارد.
با این حال، در برخی موارد اجتناب یا کاهش برخی از عوامل محرک می‌تواند به جلوگیری از عود بیماری کمک کند.
ضمن اینکه بنابر گفته بنیاد لوپوس ایالات متحده آمریکا، پیشگیری از عود بیماری لوپوس، به معنای اجتناب از عواملی مانند استرس، عفونت‌ها، داروهای خاص یا نور خورشید است.
درخصوص بیماری نقرس، عدم مصرف داروهای ادرارآور (که در درمان فشار خون بالا استفاده میشود)، نوشیدن الکل یا مصرف مواد غذایی یا نوشیدنی‌های سرشار از فروکتوز (مانند نوشابه) یا مواد غذایی غنی‌شده از پورین (مانند گوشت قرمز، ماهیچه، گوش ماهی یا ماهی تن)، میتوانند به پیشگیری از این بیماری کمک شایانی بکنند.
آیا درمان خیلی سخت است؟
مردان بیشتر در سنین میانسالی خود به رماتیسم مفصلی مبتلا می شوند تا نسبت به سال های طلایی جوانی.
اگر برای شما اتفاق بیفتد ، ممکن است وسوسه شوید که خودتان درد را تسکین دهید ، اما مراجعه به پزشک جهت بررسی آن را به تعویق نیندازید.
جیمز اودل ، پزشک و رئیس گروه روماتولوژی در مرکز پزشکی دانشگاه نبراسکا در اوماها ، می گوید ، مهم است که بیماری تشخیص داده شده و درمان سریعا شروع شود.
تشخیص رماتیسم مفصلی در مردان ممکن است کمی دشوار باشد زیرا ابتدا اغلب مفاصل کوچک دست مانند مفاصل یا بند انگشتان یا انگشتان پا را درگیر می کند.
زن و مرد از نظر آشکار بودن بیماری در آنها متفاوت هستند.
مردان ” معمولا ناراحتی و مشکلات خود را بیان نمی کنند و آنها را در خود حفظ میکنند . همه این موارد می توانند باعث شوند که مرد از کمک خواستن احساس شرم کند. ”
درمان روماتیسم مفصلی و آرتریت روماتوئید
پیشرفت های درمانی مختلف در دو دهه گذشته چشم انداز درمانی آرتریت روماتوئید را تغییر داده اند.
برخی از این پیشرفت ها عبارتند از:
پیدایش داروی متوترکسات (Methotrexate) به عنوان اولین و بهترین داروی درمانی آرتریت روماتوئید در بین داروهای ضد روماتیسمی تعدیل گر بیماری (DMARD) برای درمان مراحل اولیه آرتریت.
پیدایش داروهای بیولوژیک جدید و بسیار موثر و کارآمد که می توانند به تنهایی یا همراه با متوترکسات (Methotrexate) مورد استفاده قرار گیرند.
اثبات برتری رژیم های دارویی DMARD ترکیبی نسبت به متوترکسات به تنهایی.
تقسیم بندی داروهای درمانی روماتیسم مفصلی
بطور کلی داروهای درمانی آرتریت روماتوئید را می توان به گروه های زیر تقسیم کرد:
داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDها).
کورتون یا گلوکوکورتیکوئیدهامانند پردنیزون و متیل پردنیزولون.
داروهای مرسوم و متداول ضد روماتیسمی تعدیل گر بیماری (DMARD)
داروهای ضدروماتیسمی بیولوژیک یا DMARDهای بیولوژیک.
داروهای بیولوژیکی
این داروها در واقع بازدارنده پروتئین‌هایی به نام سایتوکین‌ها هستند که باعث ایجاد التهاب در بدن میشوند.
مهمترین داروهای بیولوژیکی شامل اتانرسپت (انبرل)، اینفلیکسیماب (رمیکید) و ادالیمومب (هومیرا) می‌باشند.
یکی دیگر از روش‌های مؤثر برای درمان روماتیسم مفصلی، انجام عمل جراحی می‌باشد که در مواقعی استفاده میشود که داروهای فوق نتواند از آسیب دیدگی مفصل زانو جلوگیری کند یا نتواند شدت این آسیب‌ها را کاهش دهد.
عمل‌های جراحی برای بیماری روماتیسم مفصلی شامل ترمیم تاندون و تعویض کامل مفصل می باشد.
در جراحی تعویض مفصل، یک مفصل مصنوعی به جای مفصل آسیب دیده زانو قرار داده میشود.
عمل جراحي
اگر داروها نتوانند ازآسیب مفصلی جلوگیری یا آنرا کند کنند ، پزشک جراحی را برای ترمیم مفاصل آسیب دیده توصیه می کند.
جراحی معمولا به بیمار در بازیابی توانایی استفاده مجدد از مفصل کمک کند. همچنین می تواند درد را کاهش داده و عملکرد را بهبود بخشد.
جراحی آرتریت روماتوئید ممکن است شامل یک یا چند روش زیر باشد:
۱- سینووکتومی Synovectomy : جراحی برای از بین بردن سینوویوم ملتهب (پوشش مفصل غلاف سینوویال یا سینوویوم نامیده میشود) .
این کار به کاهش درد و بهبود انعطاف پذیری مفصل کمک می کند.
۲- ترمیم تاندون. Tendon repair
التهاب و آسیب مفصلی ممکن است باعث شل شدن یا پارگی تاندون های اطراف مفصل بیمار شود.
جراح می تواند تاندون های اطراف مفصل بیمار را ترمیم کند و بدوزد .
۳- فیوژن مفصل ( پیوند استخوانی برای بی حرکت کردن مفصل )
این عمل برای ایجاد ثبات در مفصل و اصلاح کردن مفاصل کج ومعوج و دفرمه بکار می‌رود.
از این روش در صورتی استفاده میشود که مفصل مصنوعی وجود نداشته باشد.
لازم به توضیح است که در مفاصل بزرگ مثل شانه و زانو و ران مفصل مصنوعی وجود دارد که با عمل جراحی جایگزین مفصل طبیعی میشود .
ولی برای مفاصل کوچک انگشتان و یا مچ دست معمولا مفصل مصنوعی وجود ندارد.
در این‌گونه موارد مفصل را با پیوند استخوانی بی حرکت می کنند ، که در اصطلاح عامیانه آن را جوش دادن مفصل یا خشک کردن مفصل می نامند .
۴- تعویض کامل مفصل
در طی این نوع جراحی (تعویض مفصل) ، جراح مفصل خراب بیمار را برمی‌دارد و پروتز ساخته شده از فلز و پلاستیک را در استخوان به جای مفصل قبلی کار می‌گذارد.
جراحی خطر خونریزی ، عفونت و درد را به همراه دارد.